Καθώς προχωράμε στο τέλος του 2025, ένα σημαντικό νέο σημείο καμπής έχει σημειωθεί στον χώρο της παγκόσμιας υγείας και της διεθνούς βοήθειας: η παραδοσιακή δομή διάθεσης αμερικανικών πόρων μέσω της Υπηρεσίας Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ (USAID) έχει ουσιαστικά καταργηθεί και στη θέση της εμφανίζονται απευθείας συμφωνίες μεταξύ κυβερνήσεων. Αυτή η μεταβολή έχει ήδη σημαντικές επιπτώσεις σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου και ιδιαίτερα στην Αφρική, όπως δείχνει η πρόσφατη συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ και Κένυας.
Τέλος της «παραδοσιακής» USAID και νέα στρατηγική
Για δεκαετίες, η USAID ήταν ο βασικός φορέας μέσω του οποίου οι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν διεθνή βοήθεια για την υγεία, την εκπαίδευση, την υποδομή και την ανθρωπιστική στήριξη. Η δομή και ο τρόπος λειτουργίας της επέτρεπαν σε μη κυβερνητικούς οργανισμούς (NGOs), τοπικές κοινότητες και διεθνείς εταίρους να υλοποιούν προγράμματα με χρηματοδότηση και τεχνική υποστήριξη των ΗΠΑ.
Ωστόσο, μέσα στο 2025, η αμερικανική κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ προχώρησε σε δραστικές αναδιαρθρώσεις του τρόπου με τον οποίο διαχειρίζεται τα κονδύλια ξένης βοήθειας. Η USAID αντιμετωπίστηκε από τη διοίκηση ως περιττό «ενδιάμεσο», με τα κονδύλια να παγώνουν και πολλά προγράμματα να τίθενται σε αναστολή, προκαλώντας ανησυχίες για τις συνέπειες που θα είχε αυτό στις ευάλωτες κοινότητες που εξαρτώνταν από αυτά.
Η νέα στρατηγική πλέον επικεντρώνεται σε απευθείας συμφωνίες κυβερνήσεων (government‐to‐government deals) για τη χρηματοδότηση και την υποστήριξη ζωτικών τομέων, όπως η υγεία και η ανάπτυξη. Ο στόχος, σύμφωνα με τις ΗΠΑ, είναι να δοθεί έμφαση στην αυτοπεποίθηση, την λογοδοσία και την αποτελεσματικότητα στη χρήση των πόρων, αντικαθιστώντας το παραδοσιακό μοντέλο που θεωρήθηκε από κάποιους ως αναποτελεσματικό ή υπερβολικά πολύπλοκο.
Η συμφωνία με την Κένυα
Ένα από τα πιο πρόσφατα παραδείγματα αυτής της μετάβασης είναι η συμφωνία μεταξύ των ΗΠΑ και της Κένυας, συνολικής αξίας περίπου 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων (Sh207 δισεκατομμυρίων από τις ΗΠΑ και Sh110 δισεκατομμυρίων από την Κένυα), η οποία θα τρέξει για πέντε χρόνια και στοχεύει στην ενίσχυση του εθνικού συστήματος υγείας της χώρας.
Αυτή η συμφωνία αντιπροσωπεύει μια σημαντική αλλαγή: αντί να χρηματοδοτούνται πολλαπλές πρωτοβουλίες μέσω διεθνών οργανισμών και μη κυβερνητικών εταίρων, η βοήθεια θα διοχετεύεται άμεσα στο σύστημα υγείας της χώρας, με στόχο τη στήριξη προγραμμάτων για μολυσματικές ασθένειες, μητρική και παιδική υγεία, καθώς και την ενίσχυση των δομών και των υποδομών του τομέα.
Παρόμοιες συμφωνίες έχουν συναφθεί ή βρίσκονται σε εξέλιξη με άλλες αφρικανικές χώρες, όπως η Νιγηρία και η Ουγκάντα, όπου οι ΗΠΑ δεσμεύονται για σημαντικά ποσά που θα συνδράμουν περαιτέρω στην αντιμετώπιση κρίσιμων προκλήσεων στην υγεία των πληθυσμών.
Αιτίες και επιπτώσεις της αλλαγής
Η αλλαγή αυτή δεν έγινε εν κενώ. Ενώ η USAID είχε ιστορικά παίξει κεντρικό ρόλο στην παγκόσμια βοήθεια, η τρέχουσα αμερικανική διοίκηση έχει υιοθετήσει μια διαφορετική προσέγγιση που έχει ονομαστεί «America First Global Health Strategy». Αυτή η στρατηγική επιδιώκει να επαναπροσδιορίσει τη βοήθεια ως εργαλείο διμερούς διπλωματίας και ανταλλαγής, όπου οι χώρες που λαμβάνουν πόρους καλούνται να αναλάβουν επίσης σημαντικό μέρος της χρηματοδότησης και της διαχείρισης.
Από τη μία πλευρά, οι υποστηρικτές αυτής της προσέγγισης ισχυρίζονται ότι απευθείας συμφωνίες θεσμίζουν μεγαλύτερη λογοδοσία και ενθαρρύνουν τις χώρες να επενδύσουν περισσότερο στο δικό τους σύστημα υγείας. Επίσης, μπορεί να απλοποιήσουν τις γραφειοκρατικές διαδικασίες και να ενισχύσουν την κυβερνητική συμμετοχή στις προτεραιότητες που έχουν καθοριστεί από την ίδια τη χώρα.
Από την άλλη πλευρά, η κατάργηση της USAID και η μεταφορά ευθυνών στον Στέιτ Ντιπάρτμεντ και απευθείας συμφωνίες δημιουργούν ερωτήματα σχετικά με το πώς θα συνεχιστούν τα εκπαιδευτικά, ανθρωπιστικά ή κοινοτικά προγράμματα που μέχρι σήμερα υλοποιούνταν από μη κυβερνητικούς εταίρους. Υπάρχει επίσης ανησυχία ότι η μείωση της χρηματοδότησης και η μείωση του ρόλου οργανώσεων με εμπειρία στο πεδίο μπορεί να διαταράξει την πρόσβαση σε κρίσιμες υπηρεσίες υγείας για ευάλωτες ομάδες πληθυσμού.
Παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη
Μια από τις βασικές προκλήσεις αυτής της μετάβασης είναι το πώς θα εξασφαλιστεί ότι τα συμφωνηθέντα κονδύλια και προγράμματα θα πραγματικά υλοποιηθούν με τρόπο που να ωφελεί τους ανθρώπους και όχι απλώς να αυξάνει την εξάρτηση του κράτους από εξωτερικούς πόρους. Η ενσωμάτωση τοπικών δομών και η ενδυνάμωση των εθνικών συστημάτων θα πρέπει να συνοδεύεται από σαφή μέτρα παρακολούθησης και αξιολόγησης, ώστε να υπάρχει διαφάνεια σε κάθε στάδιο.
Επιπλέον, οι συμφωνίες αυτές δεν πρέπει να εκληφθούν μόνο ως οικονομικές ροές, αλλά ως διπλωματικά εργαλεία με ευρύτερες συνέπειες για τις σχέσεις μεταξύ των χωρών και τη θέση των ΗΠΑ στον παγκόσμιο χώρο υγείας. Παρόλο που η πρόθεση είναι να δοθεί έμφαση στην αυτονομία και την αποδοτικότητα, η νέα στρατηγική πρέπει να εξισορροπήσει αυτήν την προσέγγιση με τις ανάγκες και τις πραγματικότητες των κοινωνιών που εξυπηρετεί.
Η μετάβαση από τη χρηματοδότηση μέσω της USAID σε απευθείας συμφωνίες κράτους με κράτος αποτελεί μια σημαντική αλλαγή στο παγκόσμιο μοντέλο υγειονομικής βοήθειας. Ενώ έχει προοπτικές για μεγαλύτερη λογοδοσία και άμεση συνεργασία, εγείρει επίσης ερωτήματα σχετικά με τη συνέχεια των προγραμμάτων και τη στήριξη των πιο ευάλωτων. Η συμφωνία με την Κένυα είναι μόνο ένα από τα πρώτα παραδείγματα αυτής της νέας κατεύθυνσης, η οποία αναμένεται να διαμορφώσει τις πρακτικές βοήθειας και υγείας για τα επόμενα χρόνια.
Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!