Πώς ο εγκέφαλος κατανοεί τις ανθρώπινες πράξεις

Πώς καταλαβαίνουμε τι κάνει ένας άλλος άνθρωπος; Πώς αναγνωρίζουμε ότι κάποιος χαιρετά έναν φίλο, μαγειρεύει, ή παίζει αθλητικά; Αυτά τα καθημερινά ερωτήματα για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τις πράξεις των άλλων βρίσκονται στο επίκεντρο μιας νέας μελέτης από ερευνητές του Πανεπιστημίου Justus-Liebig του Γκίσεν στη Γερμανία. Η έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Communications Psychology, αποκαλύπτει έναν πολυδιάστατο “χάρτη” του τρόπου με τον οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος αντιλαμβάνεται και κατηγοριοποιεί τις πράξεις.

Με επικεφαλής τον υποψήφιο διδάκτορα André Bockes και την καθηγήτρια Angelika Lingnau, σε συνεργασία με τον καθηγητή Martin Hebart, η ομάδα δημιούργησε ένα μοντέλο που δείχνει πώς συνδέονται μεταξύ τους οι διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες στη σκέψη μας.

Μια νέα ματιά στη γνωστική νευροεπιστήμη

Η μελέτη αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για τη γνωστική νευροεπιστήμη, καθώς προσπαθεί να κατανοήσει πώς ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται τις πράξεις των άλλων. Οι επιστήμονες δεν περιορίστηκαν στην παρατήρηση εγκεφαλικής δραστηριότητας· αντίθετα, δημιούργησαν ένα ψυχολογικό μοντέλο βασισμένο στην αντίληψη και κρίση χιλιάδων ανθρώπων.

Για να το πετύχουν αυτό, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν 768 σύντομα βίντεο που απεικόνιζαν 256 διαφορετικούς τύπους ανθρώπινων ενεργειών — από απλές κινήσεις, όπως το περπάτημα ή το χαμόγελο, έως πιο σύνθετες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, όπως η συνεργασία ή ο ανταγωνισμός.

Περισσότεροι από 6.000 συμμετέχοντες κλήθηκαν να αξιολογήσουν πόσο όμοιες ή διαφορετικές τους φαίνονταν αυτές οι πράξεις. Μέσα από τη στατιστική ανάλυση αυτών των αξιολογήσεων, η ομάδα δημιούργησε ένα πολυδιάστατο μοντέλο που αποτυπώνει πώς ο ανθρώπινος νους ταξινομεί και συνδέει μεταξύ τους τις πράξεις.

28 διαστάσεις της ανθρώπινης δράσης

Η ανάλυση αποκάλυψε 28 βασικές “διαστάσεις” που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τις πράξεις των άλλων. Μερικές από αυτές περιλαμβάνουν:

• Κοινωνική αλληλεπίδραση, όπως ο χαιρετισμός ή η συνεργασία.

• Χειρωνακτική εργασία, όπως η κατασκευή ή η επισκευή.

• Παρουσία πολλών ατόμων, όπου το πλαίσιο επηρεάζει την αντίληψή μας.

• Χρήση αντικειμένων ή εργαλείων.

• Επίπεδο συναισθηματικής έκφρασης.

Αυτές οι διαστάσεις δείχνουν ότι ο εγκέφαλος δεν βλέπει απλώς κινήσεις ή σχήματα, αλλά δομεί ένα πολύπλοκο σύστημα κατανόησης που συνδυάζει την κοινωνική, λειτουργική και συναισθηματική πληροφορία κάθε πράξης.

Όπως εξηγεί η καθηγήτρια Angelika Lingnau: «Οι διαστάσεις που προσδιορίσαμε μάς επιτρέπουν να ποσοτικοποιήσουμε την ομοιότητα μεταξύ διαφορετικών πράξεων. Έτσι μπορούμε να κάνουμε ακριβείς προβλέψεις για μελλοντικές μελέτες που θα διερευνούν τη συμπεριφορά και τη νευρωνική απόκριση των ανθρώπων όταν παρακολουθούν διάφορες ενέργειες.»

Από την παρατήρηση στη νοητική κατηγοριοποίηση

Η ικανότητά μας να κατανοούμε τις πράξεις των άλλων είναι θεμελιώδης για την κοινωνική μας ζωή. Από την παιδική ηλικία, ο εγκέφαλός μας μαθαίνει να αναγνωρίζει σκοπό και πρόθεση πίσω από τις κινήσεις. Όταν βλέπουμε κάποιον να τείνει το χέρι του, ξέρουμε αν προσπαθεί να μας χαιρετήσει ή να πάρει ένα αντικείμενο, χωρίς να χρειαστεί να το σκεφτούμε συνειδητά.

Αυτό οφείλεται σε ένα νευρωνικό δίκτυο που εμπλέκεται στην αντίληψη, πρόβλεψη και μίμηση ενεργειών — γνωστό και ως “mirror neuron system” (σύστημα κατοπτρικών νευρώνων). Το νέο μοντέλο της ομάδας του Γκίσεν μπορεί να βοηθήσει τους επιστήμονες να κατανοήσουν πώς αυτό το σύστημα οργανώνει τις πράξεις σε κατηγορίες και υποκατηγορίες, διευκολύνοντας την κοινωνική κατανόηση και επικοινωνία.

Εφαρμογές σε ψυχολογία, ρομποτική και AI

Η νέα αυτή προσέγγιση δεν αφορά μόνο τη θεωρητική νευροεπιστήμη. Μπορεί να έχει πρακτικές εφαρμογές σε πολλούς τομείς:

• Στην ψυχολογία, για τη μελέτη διαταραχών κοινωνικής κατανόησης, όπως ο αυτισμός.

• Στη νευροεπιστήμη, για τη χαρτογράφηση του τρόπου που ενεργοποιούνται διαφορετικά τμήματα του εγκεφάλου.

• Στην τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική, για τη βελτίωση της ικανότητας των μηχανών να κατανοούν ανθρώπινες συμπεριφορές.

Η καθηγήτρια Lingnau επισημαίνει ότι το νέο πλαίσιο μπορεί να λειτουργήσει ως “γέφυρα” ανάμεσα στον άνθρωπο και την τεχνολογία: «Αν κατανοήσουμε πώς ο εγκέφαλος κατηγοριοποιεί τις πράξεις, μπορούμε να δημιουργήσουμε τεχνητά συστήματα που “καταλαβαίνουν” καλύτερα τις ανθρώπινες κινήσεις και προθέσεις.»

Ένα βήμα πιο κοντά στην κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς

Η μελέτη αυτή ανοίγει τον δρόμο για μελλοντική έρευνα στη συμπεριφορά και τη νευροαπεικόνιση, προσφέροντας ένα εργαλείο για να μελετηθεί πώς ο εγκέφαλος οργανώνει το χαοτικό πλήθος των πράξεων που βλέπουμε γύρω μας.

Πίσω από κάθε κίνηση που παρατηρούμε —από ένα απλό νεύμα μέχρι μια πολύπλοκη συνεργασία— ο εγκέφαλος αναγνωρίζει μοτίβα, εντοπίζει προθέσεις και συγκρίνει με προηγούμενες εμπειρίες.

Η νέα μελέτη δεν αποκαλύπτει μόνο πώς βλέπουμε τον κόσμο, αλλά και πώς τον ερμηνεύουμε, φωτίζοντας ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου νου: την ικανότητά μας να κατανοούμε τους άλλους μέσα από τις πράξεις τους.