Η Ευρώπη πρέπει να μάθει να παίζει… πολιτική ισχύος στην Ουάσιγκτον

Ο ευρωβουλευτής του κόμματος Renew Europe, Sandro Gozi, έστειλε χθες από την Ουάσινγκτον ένα σαφές μήνυμα προς τις κεφαλές της Ευρώπης: η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί πλέον να παραμένει απλός «παίκτης κανόνων» (rule-taker) σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούν οι «νόμοι της ισχύος» — πρέπει να μάθει να «παίζει» πολιτική ισχύος.

Η δήλωση αυτή αποτυπώνει το βάρος του σημερινού γεωπολιτικού τοπίου: με την παγκόσμια αβεβαιότητα να κλιμακώνεται, η Ε.Ε. καλείται να σταθεί πιο ενεργά και πιο στρατηγικά. Τα συμφέροντα, οι συμφωνίες και οι συμμαχίες δεν μπορούν να καθορίζονται αποκλειστικά από νομικούς κανόνες ή ιδεολογικές διακηρύξεις, αλλά πρέπει να αξιολογούνται και να διεκδικούνται με βάση την πραγματική πολιτική και οικονομική ισχύ.

Γιατί, σύμφωνα με Gozi, η Ευρώπη χρειάζεται αλλαγή στρατηγικής

• Ανταγωνισμός και διαπραγματευτική δύναμη: Όπως επισημαίνει ο Gozi, στον σύγχρονο κόσμο, οι ΗΠΑ και άλλες μεγάλες δυνάμεις θέτουν τους όρους — εμπορικούς, στρατηγικούς, τεχνολογικούς — και η Ευρώπη συχνά καλείται να προσαρμοστεί. Αυτό λειτουργεί σε βάρος των ευρωπαϊκών συμφερόντων.

• Προστασία βιομηχανικών/φαρμακευτικών συμφερόντων: Σε τομείς όπως η φαρμακοβιομηχανία, η καινοτομία, η τεχνολογία — όπου η αμερικανική επιρροή είναι ισχυρή — η Ε.Ε. πρέπει να έχει την ισχύ και τη στρατηγική για να εξασφαλίσει συμφωνίες που εξυπηρετούν τα ευρωπαϊκά οικονομικά συμφέροντα.

• Αυτονομία και κυριαρχία: Η Ευρώπη δεν μπορεί να είναι διαρκώς στη θέση του “υποψήφιου” — πρέπει να διεκδικεί κυριαρχικά συμφέροντα και να διαμορφώνει το διεθνές πλαίσιο με δικούς της όρους, όχι μόνο να ακολουθεί αυτούς που επιβάλλουν οι υπερδυνάμεις.

Τι θα σήμαινε πρακτικά για την Ε.Ε. μια τέτοια στροφή

1. Ενίσχυση κοινής εξωτερικής & άμυνας πολιτικής: Η Ευρώπη θα έπρεπε να προσεγγίσει πιο ενεργά ζητήματα ασφάλειας και γεωστρατηγικής – όχι ως σύνολο κρατών-χωρών που ενεργούν μεμονωμένα, αλλά ως ενιαία δύναμη με κοινή γραμμή και στόχους.

2. Στρατηγικό βιομηχανικό/τεχνολογικό σχεδιασμό: Να ενισχύσει και να προστατεύσει ευρωπαϊκές βιομηχανίες (φαρμάκου, τεχνολογίας, ενέργειας), ώστε να μην εξαρτάται από εξωτερικές αγορές ή μονοπώλια που θέτουν όρους.

3. Διαπραγματεύσεις με σθένος: Σε εμπορικές, οικονομικές και διπλωματικές συμφωνίες με τις ΗΠΑ, την Κίνα ή άλλες δυνάμεις — να θέτει όρους που υπερασπίζουν τα ευρωπαϊκά συμφέροντα, ακόμη αν αυτό σημαίνει αντιπαράθεση ή ρήξη.

4. Αναμόρφωση θεσμών & αποφασιστικής ικανότητας της Ε.Ε.: Η Ένωση χρειάζεται πιο ευέλικτους και αποτελεσματικούς θεσμούς που να μπορεί να ενεργοποιούν γρήγορα και συλλογικά τη στρατηγική ισχύ — σε αντίθεση με τον μέχρι σήμερα συχνά δαιδαλώδη και καθυστερημένο συντονισμό.

Προκλήσεις και αντιδράσεις — Γιατί δεν είναι εύκολη αλλαγή

Η πρόταση του Gozi δεν έρχεται χωρίς ρίσκα. Η ισορροπία μεταξύ κρατών-μελών, διαφορετικών πολιτικών τάσεων και εθνικών συμφερόντων εντός της Ε.Ε. καθιστά οποιαδήποτε κοινή στρατηγική δύσκολη. Επιπλέον, η στροφή σε πολιτική ισχύος μπορεί να ερμηνευτεί ως απομάκρυνση από τις παραδοσιακές ευρωπαϊκές αξίες συνεργασίας, δικαιοσύνης και multilateralism.

Επίσης — σύμφωνα με αναλυτές της γεωπολιτικής — υπάρχει ο κίνδυνος ανάφλεξης ενός “πολέμου επιρροών” στην Ευρώπη: συναγωνισμός ανάμεσα σε κράτη-μέλη για ηγεμονία, ανισορροπίες στη λήψη αποφάσεων και περαιτέρω εσωτερικές εντάσεις. Τέλος, η αλλαγή κουλτούρας — από “θεματοφύλακα κανόνων” σε “παίκτη ισχύος” — απαιτεί χρόνο, πολιτικό θάρρος και ευρεία συναίνεση σε επίπεδο Ε.Ε.

Τι σημαίνει για την Ελλάδα και την Ευρώπη

Για χώρες όπως η Ελλάδα, μια Ευρώπη ικανή να επιβάλει πολιτικά, εμπορικά και στρατηγικά συμφέροντα μπορεί να σημαίνει μεγαλύτερη αξιοπιστία σε θέματα ασφάλειας, ενεργειακής ανεξαρτησίας, αλλά και οικονομικών ευκαιριών — ιδίως σε μια εποχή γεωπολιτικής αστάθειας.

Αν η Ε.Ε. καταφέρει να ενοποιηθεί και να δράσει ως ενιαίο υποκείμενο ισχύος, μπορεί να προστατεύσει τα συμφέροντα των πιο αδύναμων κρατών-μελών και να εξισορροπήσει τις υπερδυνάμεις. Αντίθετα, αν η Ένωση αποτύχει στην εσωτερική συνοχή και στην κοινή στρατηγική, κάθε κράτος-μέλος θα συνεχίζει να υποχωρεί — και η γεωπολιτική του θέση θα εξαρτάται από εθνικά παιχνίδια και μεμονωμένες συμφωνίες, με δυσμενείς συνέπειες για όλους.

Η φράση του Sandro Gozi — «the EU cannot afford to be a rule-taker in a world of power politics» — ακούγεται ως πρόκληση αλλά και ως προειδοποίηση για το μέλλον της Ευρώπης. Η μετατροπή της Ε.Ε. σε μια δυναμική, στρατηγική, διεθνή δύναμη δεν είναι απλώς επιλογή · είναι —σύμφωνα με πολλούς— αναγκαιότητα.

Το ερώτημα που μένει είναι αν τα κράτη-μέλη — με διαφορετικά συμφέροντα, ιστορίες και πολιτικές — μπορούν να συμφωνήσουν σε μια κοινή στρατηγική. Αν όχι, η Ε.Ε. κινδυνεύει να παραμείνει θεατής σε έναν κόσμο που διαμορφώνεται χωρίς αυτήν.