Ναρκισσισμός και… σκοτεινές εκδηλώσεις βίας

Μια πρόσφατη μελέτη — «Narcissistic Traits in Sexually Motivated Serial Killers», δημοσιευμένη στο περιοδικό Journal of Police and Criminal Psychology (2025) — ρίχνει νέο φως στην ψυχολογία των ανδρών που διέπραξαν πολλαπλές, σεξουαλικά ορμώμενες δολοφονίες. Οι ερευνητές εξέτασαν τις ανακρίσεις, τις καταθέσεις και τις ομολογίες 45 καταδικάσιμων δραστών, αναζητώντας στοιχεία ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών — τόσο της «μεγαλοπρεπούς» (grandiose) μορφής όσο και της «ευάλωτης» (vulnerable).

Το αποτέλεσμα ήταν αποκαλυπτικό: στον συντριπτικό τους βαθμό, οι δράστες εμφάνιζαν πολύ έντονα στοιχεία ναρκισσισμού — συχνά με συνδυασμούς μεγαλοπρεπούς αυτοπεποίθησης και βαθιάς εσωτερικής ανασφάλειας.

Μεγαλοπρεπής vs. ευάλωτος: δύο όψεις του ίδιου ψυχισμού

Η μελέτη βασίστηκε σε δύο θεωρητικά μοντέλα ναρκισσισμού: το Narcissistic Admiration and Rivalry Concept (NARC) και το Vulnerable Isolation and Enmity Concept (VIEC).

• Grandiose narcissism (μεγαλοπρεπής): εκδηλώνεται με αυτοπροβολή, υπεροψία, ανάγκη για θαυμασμό, αίσθηση ανωτερότητας, ανταγωνιστικότητα και εχθρότητα όταν απειλείται το «status». Στη μελέτη, το 76% των δραστών έδειξαν grandiose admiration και το 71% grandiose rivalry.

• Vulnerable narcissism (ευάλωτη): περιγράφει ευαισθησία στην κριτική, ανασφάλεια, κοινωνική απόσυρση, φθόνο, παρανοϊκές σκέψεις, εχθρότητα και αίσθηση πως ο κόσμος είναι εχθρικός. Η «vulnerable enmity» — δηλαδή καχυποψία, φθόνος, εχθρική προβολή — εντοπίστηκε στο 84% των περιπτώσεων, καθιστώντας την την πιο κοινή μεμονωμένη διάσταση.

Συχνά οι δύο μορφές συνυπήρχαν: αρκετοί δράστες εναλλασσόταν μεταξύ έπαρσης και περηφάνειας από τη μια και αμυντικής ευαισθησίας και θυμού από την άλλη. Αυτή η εσωτερική αστάθεια — ένας συνδυασμός μεγαλείου και φόβου απόρριψης — φαίνεται ότι αποτελεί ψυχολογικό υπόβαθρο για τις ακραίες πράξεις τους.

Τι σημαίνουν τα ευρήματα για την κατανόηση του εγκλήματος

Η μελέτη δείχνει ότι η «εμπειρική» χρήση στοιχείων — δηλαδή των ίδιων των λόγων των δραστών κατά τις ομολογίες — προσφέρει πιο λεπτομερή εικόνα από τη χρήση τυποποιημένων ψυχομετρικών διαγνώσεων. Μέσα από αυτές τις αφηγήσεις αναδύονται μοτίβα: αυτομεγαλύνσεις, απαξιωτικά σχόλια για τα θύματα, παράλληλα με ιστορίες κοινωνικής απόρριψης, εσωστρέφειας, θυμού και εμπάθειας.

Αυτό υπογραμμίζει πως, σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν πρόκειται για «καθαρό» grandiose narcissism ή για «αθώο» ευάλωτο — αλλά για ένα δυσδιάκριτο μείγμα όπου η ανάγκη για έλεγχο, δύναμη και θαυμασμό συνυπάρχει με βαθιά αντιπάθεια, φόβο για απόρριψη και ψυχικό πόνο. Για την εγκληματολογική ψυχολογία, αυτό έχει σημασία: αντί να ψάχνουμε έναν «τύπο» δραστή, ίσως πρέπει να δούμε πιο σύνθετα προφίλ — με διακυμάνσεις, αντιφάσεις και συχνά εσωτερική ψυχική διάσπαση.

Προσοχή: ναρκισσισμός ≠ εγκληματικότητα

Οι συγγραφείς της μελέτης και οι σχολιαστές της επιστήμης επισημαίνουν ότι τα αποτελέσματα δεν πρέπει να ερμηνεύονται ως «ναρκισσισμός οδηγεί αυτόματα σε φόνο». Ο ναρκισσισμός, σε πολλές μορφές και βαθμούς, υπάρχει στην κοινωνία — και τα περισσότερα άτομα με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά δεν διαπράττουν εγκλήματα.

Το ζητούμενο δεν είναι η χρήση του ναρκισσισμού ως αυτοματοποιημένου δείκτη κινδύνου, αλλά η κατανόηση των πολύπλοκων ψυχικών δομών που — σε ειδικές περιπτώσεις — μπορούν να συνδυαστούν με άλλους παράγοντες (προσωπικό ιστορικό, ψυχοπαθολογία, περιβάλλον, επιλογές) και να οδηγήσουν σε ακραίες συμπεριφορές.

Τι αποκαλύπτει για την ανθρώπινη φύση — και τι πρέπει να προσέξουμε

Η έρευνα παρέχει μια σκοτεινή, αλλά σημαντική υπενθύμιση: η προσωπικότητα μπορεί να έχει πολλές όψεις — μεγαλείο και ευαλωτότητα, αυτοπεποίθηση και φόβο, εξωτερική λάμψη και εσωτερικό κενό. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό το κενό μπορεί να γεμίσει με ανάγκη για έλεγχο και εξουσία, ειδικά όταν συνδυάζεται με αλλαγές στην ψυχολογική υγεία, εμπειρίες απόρριψης ή απομόνωσης.

Για την κοινωνία και την επιστήμη, αυτό σημαίνει ότι η πρόληψη, η ψυχολογική υποστήριξη και η έγκαιρη διάγνωση ψυχικών διαταραχών — ειδικά όταν υπάρχει βία στη συμπεριφορά — είναι κρίσιμης σημασίας. Δεν αρκεί η απλή ταμπέλα «ναρκισσιστής» — χρειάζεται κατανόηση, εμπειρογνωσία, και συνδυασμός επιστημονικών εργαλείων.