Τεχνητή Νοημοσύνη εντοπίζει κρυφά σημάδια κατάθλιψης στις εκφράσεις των φοιτητών

Η κατάθλιψη αποτελεί μία από τις πιο διαδεδομένες προκλήσεις στην ψυχική υγεία παγκοσμίως. Πολλές φορές, τα πρώτα συμπτώματα είναι ήπια, δηλαδή δεν πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για πλήρη κατάθλιψη, αλλά όμως αυξάνουν τον κίνδυνο να εξελιχθούν σε σοβαρότερη ψυχική διαταραχή. Μία πρωτοποριακή μελέτη από το Πανεπιστήμιο Waseda στην Ιαπωνία διερεύνησε αν τέτοια πρώιμα ή ήπια σημάδια μπορούν να ανιχνευθούν μέσω των μικροκινήσεων του προσώπου, που δεν γίνονται αντιληπτές με γυμνό μάτι, με τη βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ).

Η μελέτη

Η έρευνα διενεργήθηκε σε φοιτητές ιαπωνικής καταγωγής. Συγκεκριμένα:

• Συμμετέχοντες: 64 φοιτητές κατέγραψαν σύντομα βίντεο αυτοπαρουσίασης, ενώ μία δεύτερη ομάδα 63 φοιτητών αξιολόγησε τα βίντεο ως προς το πόσο εκφραστικοί, φιλικοί, φυσικοί ή συμπαθητικοί φαίνονταν οι ομιλητές.

• Ανάλυση προσώπου: Χρησιμοποιήθηκε η πλατφόρμα OpenFace 2.0, ένα σύστημα ΤΝ που παρακολουθεί τις μικρο-κινήσεις των μυών του προσώπου (facial action units) για να καταγράψει εκφράσεις όπως άρση του έσω φρυδιού, ανύψωση του άνω βλεφάρου, διάταση των χειλιών, άνοιγμα του στόματος κ.ά.

Ευρήματα

1. Αντιλήψεις άλλων ανθρώπων: Οι φοιτητές που ανέφεραν ήπια καταθλιπτικά συμπτώματα κρίθηκαν από τους άλλους αξιολογητές ως λιγότερο φιλικοί, λιγότερο εκφραστικοί, και λιγότερο «αγαπητοί». Ωστόσο, δεν κρίθηκαν ως πιο σφιγμένοι, ψεύτικοι ή αγχωμένοι. Αυτό υποδηλώνει ότι η υπο‐κατώφλια κατάθλιψη δεν εκδηλώνεται με εμφανή αρνητική συμπεριφορά, αλλά με περιορισμό της θετικής έκφρασης.

2. Μικροκινήσεις προσώπου: Οι φοιτητές με υπο‐κατώφλια συμπτώματα είχαν πιο συχνά συγκεκριμένες κινήσεις στα μάτια και στο στόμα, όπως άρση του έσω φρυδιού, ανύψωση του άνω βλεφάρου, διάταση των χειλιών (“lip stretcher”), άνοιγμα του στόματος. Αυτές οι μικρο‐αλλαγές σχετίζονταν με τα σκορ κατάθλιψης, παρά το ότι δεν ήταν εμφανείς σε μη εκπαιδευμένους παρατηρητές.

Σημασία και εφαρμογές

• Πρώιμη διάγνωση: Το σημαντικό είναι ότι μπορεί να εντοπιστούν σημάδια της κατάθλιψης πριν αυτή γίνει πλήρως αναγνωρίσιμη ή πριν προκαλέσει σοβαρές επιπτώσεις. Η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να αποτρέψει την επιδείνωσή της.

• Μη επεμβατικές μέθοδοι: Η χρήση βίντεο αυτοπαρουσίασης και ανάλυσης μέσω AI είναι μη επεμβατική, δεν απαιτεί έντονα ψυχομετρικά τεστ ή εξειδικευμένες συνεντεύξεις, κάτι που διευκολύνει τη χρήση σε σχολεία, πανεπιστήμια ή χώρους εργασίας.

• Τεχνολογία και ψηφιακή υγεία: Η μελέτη δείχνει πώς ψηφιακά εργαλεία και AI μπορούν να εμπλουτίσουν τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, υποστηρίζοντας συστήματα πρόληψης και παρακολούθησης ευεξίας.

Πολιτισμικές και μεθοδολογικές προκλήσεις

• Πολιτισμικές διαφορές στην έκφραση συναισθημάτων: Η έρευνα έγινε σε φοιτητές της Ιαπωνίας, όπου οι κανονισμοί και οι προσδοκίες για το πώς εκφράζονται τα συναισθήματα μπορεί να διαφέρουν από άλλες κουλτούρες. Αυτό μπορεί να επηρεάζει πόσο «φυσικές» ή «ανοικτές» είναι οι εκφράσεις συναισθημάτων.

• Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση: Για να χρησιμοποιηθούν τέτοια εργαλεία με ασφάλεια και ευαισθησία, απαιτείται εκπαίδευση όσων τα εφαρμόζουν — εκπαιδευτών, σχολείων, προσωπικού ψυχικής υγείας — ώστε να κατανοούν τα όριά τους και να αποφεύγεται η λανθασμένη ερμηνεία.

• Θέματα ιδιωτικότητας και δεοντολογίας: Το να καταγράφεται το πρόσωπο και να αναλύεται για συναισθηματικά σημάδια εγείρει ζητήματα προστασίας προσωπικών δεδομένων, συγκατάθεσης και διαφάνειας για το πώς χρησιμοποιούνται τα δεδομένα.

• Ακρίβεια και αξιοπιστία: Χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να επιβεβαιωθεί η αξιοπιστία των ευρημάτων σε μεγαλύτερα και πιο ποικίλα δείγματα πληθυσμού.

Η μελέτη από το Πανεπιστήμιο Waseda προσφέρει μια υποσχόμενη κατεύθυνση: η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να εντοπίσει λεπτές αλλαγές στις εκφράσεις του προσώπου που σχετίζονται με ήπια μορφή κατάθλιψης, πριν γίνουν αντιληπτές με συμβατικά μέσα. Αυτό ανοίγει τον δρόμο για εφαρμογές πρόληψης και πρώιμης παρέμβασης σε σχολεία, πανεπιστήμια και χώρους εργασίας, με μη επεμβατικά και πιο ευχάριστα εργαλεία.

Ωστόσο, η μετάβαση από την πιλοτική φάση στην ευρεία εφαρμογή θα πρέπει να γίνει με προσοχή — με σεβασμό στους πολιτισμικούς παράγοντες, την ιδιωτικότητα, και με εξασφάλιση ότι τα εργαλεία αυτά συμπληρώνουν, όχι αντικαθιστούν, την ανθρώπινη παρουσία στην ψυχική υγεία.