Σε κρίση η φιλαναγνωσία: Κατάρρευση 40% στις ΗΠΑ

Η ανάγνωση ενός καλού βιβλίου στον ελεύθερο χρόνο, η φιλαναγνωσία δηλαδή, μια συνήθεια που άλλοτε θεωρούνταν αυτονόητη πηγή χαλάρωσης και καλλιέργειας, φαίνεται να φθίνει ανησυχητικά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό iScience από το Πανεπιστήμιο της Φλόριντα και το University College London, η ανάγνωση για ευχαρίστηση έχει μειωθεί κατά 40% τα τελευταία είκοσι χρόνια.

Τα δεδομένα της έρευνας

Η μελέτη βασίστηκε σε στοιχεία από μια εκτεταμένη κυβερνητική έρευνα με περισσότερους από 236.000 συμμετέχοντες, η οποία κάλυψε την περίοδο 2003–2023. Οι ερωτηθέντες κατέγραψαν αναλυτικά τις δραστηριότητές τους μέσα σε ένα 24ωρο, προσφέροντας πολύτιμες πληροφορίες για τη φιλαναγνωσία και τις συνήθειες ανάγνωσης.

Οι ερευνητές εστίασαν σε δύο βασικές κατηγορίες:

• Ανάγνωση για ευχαρίστηση, που περιλαμβάνει βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, ηλεκτρονικές συσκευές αλλά και ακρόαση audiobooks.

• Ανάγνωση με παιδιά, δηλαδή η κοινή ανάγνωση βιβλίων σε οικογενειακό περιβάλλον.

Τα στοιχεία του 2020 εξαιρέθηκαν λόγω δυσκολιών στη συλλογή δεδομένων κατά την πανδημία.

Η καθοδική πορεία της ανάγνωσης

Το 2004, περίπου το 28% των Αμερικανών δήλωναν ότι διάβαζαν καθημερινά για ευχαρίστηση. Το ποσοστό αυτό έπεσε στο 16% το 2023, δηλαδή μια μείωση περίπου 3% κάθε χρόνο. Παράλληλα, για όσους συνεχίζουν να αφιερώνουν χρόνο στην ανάγνωση, η διάρκεια έχει αυξηθεί: από 1 ώρα και 23 λεπτά το 2003, σε 1 ώρα και 37 λεπτά το 2023. Αν και η συχνότητα μειώνεται, όσοι διατηρούν αυτή τη συνήθεια φαίνεται να είναι πιο αφοσιωμένοι από ποτέ. Αυτό δείχνει ότι η ανάγνωση για ευχαρίστηση εξελίσσεται σε μια «εξειδικευμένη» δραστηριότητα, που αφορά ολοένα μικρότερη μερίδα του πληθυσμού.

Κοινωνικές ανισότητες και διαφορές

Η μελέτη κατέγραψε επίσης σημαντικές ανισότητες ανάμεσα σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες:

• Οι Αφροαμερικανοί ενήλικες εμφάνισαν μεγαλύτερη μείωση στα ποσοστά ανάγνωσης.

• Τα χαμηλότερα εισοδήματα και τα χαμηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης συνδέονται με μικρότερη συχνότητα ανάγνωσης.

• Οι κάτοικοι μη αστικών περιοχών διαβάζουν λιγότερο σε σύγκριση με τους κατοίκους μεγάλων πόλεων.

Αντίθετα, η συνήθεια της κοινής ανάγνωσης με παιδιά, αν και σπάνια, παρέμεινε σχετικά σταθερή τα τελευταία χρόνια.

Πιθανοί λόγοι για την πτώση

Οι ερευνητές δεν εξέτασαν άμεσα τα αίτια της μείωσης, ωστόσο αναφέρουν ορισμένους πιθανούς παράγοντες:

• Ανταγωνισμός από τα ψηφιακά μέσα και τα social media, που απορροφούν μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου.

• Αλλαγή κινήτρων ανάγνωσης, με περισσότερους ανθρώπους να διαβάζουν για πρακτικούς λόγους, όπως η ενημέρωση μέσω διαδικτύου, και λιγότερους για καθαρά ψυχαγωγικούς σκοπούς.

• Πολιτιστικές και κοινωνικές μεταβολές, που καθιστούν την ανάγνωση λιγότερο «ορατή» δραστηριότητα σε σχέση με άλλες μορφές ψυχαγωγίας.

Οι επιπτώσεις της μείωσης

Η πτώση στα ποσοστά ανάγνωσης σημαίνει ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι στερούνται τα πολλαπλά οφέλη αυτής της δραστηριότητας. Η ανάγνωση για ευχαρίστηση έχει αποδειχθεί ότι:

• Βελτιώνει τις γλωσσικές και γραμματικές δεξιότητες.

• Συμβάλλει στην ψυχική υγεία και ευεξία, μειώνοντας το άγχος.

• Καλλιεργεί τη φαντασία και τη δημιουργικότητα.

• Μπορεί να προστατεύσει από τη γνωστική έκπτωση με την πάροδο του χρόνου.

Όπως τόνισε η επικεφαλής ερευνήτρια Δρ. Jessika K. Bone, τα ευρήματα δείχνουν την «επείγουσα ανάγκη» για στρατηγικές που θα ενισχύσουν την ανάγνωση σε όλο τον πληθυσμό, και ιδιαίτερα σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.

Προοπτικές και λύσεις

Η μελέτη υπογραμμίζει ότι οι βιβλιοθήκες, τα σχολεία και οι τοπικές κοινότητες μπορούν να διαδραματίσουν κομβικό ρόλο. Προγράμματα που κάνουν την ανάγνωση πιο προσβάσιμη και ελκυστική, όπως λέσχες βιβλίου, δράσεις φιλαναγνωσίας ή εκδηλώσεις σε δημόσιους χώρους, θα μπορούσαν να ενισχύσουν την τάση. Επιπλέον, η αντικατάσταση της «παθητικής» κατανάλωσης ψηφιακού περιεχομένου με πιο ενεργές μορφές ψυχαγωγίας, όπως το διάβασμα, αποτελεί πρόκληση αλλά και αναγκαιότητα για μια κοινωνία που επιδιώκει να καλλιεργήσει πολίτες με κριτική σκέψη.

Η μείωση κατά 40% της ανάγνωσης για ευχαρίστηση στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι απλώς μια στατιστική. Είναι καμπανάκι για τις σύγχρονες κοινωνίες, που βλέπουν μια βαθιά ανθρώπινη και πολιτισμική συνήθεια να υποχωρεί μπροστά στη δύναμη της ψηφιακής τεχνολογίας. Η ανάγνωση δεν είναι πολυτέλεια. Αντιθέτως, είναι εργαλείο κατανόησης, ενσυναίσθησης και προσωπικής ανάπτυξης. Η ενίσχυσή της πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα, ώστε οι επόμενες γενιές να μη στερηθούν τα ανεκτίμητα οφέλη της.