Junk food: Θετικός αντίκτυπος από τους περιορισμούς στα super market

Η πρώτη ανεξάρτητη αξιολόγηση της νομοθεσίας που περιορίζει την πώληση προϊόντων με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, ζάχαρη ή αλάτι (HFSS) στην Αγγλία στα σούπερ μάρκετ δείχνει ξεκάθαρα θετικά αποτελέσματα: η κατανάλωση ανθυγιεινών τροφίμων έχει μειωθεί αισθητά. Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσε το Πανεπιστήμιο του Leeds, από την εφαρμογή του μέτρου υπολογίζεται ότι πωλούνται δύο εκατομμύρια λιγότερα προϊόντα junk food την ημέρα. Πρόκειται για σημαντική μείωση που αποδεικνύει την αποτελεσματικότητα της νομοθεσίας ως εργαλείο για την προστασία της δημόσιας υγείας.

Από το 20% στο 19% – Μικρή αλλά ουσιαστική αλλαγή

Πριν την εφαρμογή της νομοθεσίας, τα τρόφιμα HFSS (junk food) αντιστοιχούσαν περίπου στο 20% των συνολικών πωλήσεων στα μεγάλα σούπερ μάρκετ. Μετά την αλλαγή, το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 19%. Αν και η μείωση φαντάζει μικρή σε απόλυτα νούμερα, στην πράξη μεταφράζεται σε εκατομμύρια προϊόντα λιγότερα καθημερινά, γεγονός που έχει σαφή επίδραση στη διατροφή των καταναλωτών σε εθνικό επίπεδο.

Η έρευνα αξιοποίησε δεδομένα πωλήσεων από τις αλυσίδες Asda, Morrisons, Sainsbury’s και Tesco, σε συνδυασμό με το Priority Places for Food Index, ένα εργαλείο που εντοπίζει τις περιοχές με μεγαλύτερη ανάγκη πρόσβασης σε υγιεινές και οικονομικές διατροφικές επιλογές.

Η νομοθεσία και ο στόχος της

Η ρύθμιση εφαρμόστηκε τον Οκτώβριο του 2022, στο πλαίσιο της στρατηγικής της βρετανικής κυβέρνησης για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας. Ο περιορισμός αφορά κυρίως την τοποθέτηση προϊόντων HFSS σε «προνομιακά σημεία» μέσα στα καταστήματα, όπως οι είσοδοι, οι ταμειακές σειρές και οι άκρες των διαδρόμων.

Ο στόχος είναι να μειωθεί η παρόρμηση των καταναλωτών να αγοράζουν ανθυγιεινά προϊόντα, τα οποία συχνά τοποθετούνταν σε εμφανή σημεία για να ενισχύσουν τις πωλήσεις.

Τι έδειξε η έρευνα

Η ερευνητική ομάδα της Ομάδας Ανάλυσης Διατροφής και Τρόπου Ζωής του Πανεπιστημίου του Leeds, με επικεφαλής την καθηγήτρια Michelle Morris, διαπίστωσε ότι η νομοθεσία είχε θετική και ισότιμη επίδραση σε όλες τις περιοχές, ανεξάρτητα από το κοινωνικοοικονομικό τους επίπεδο. Η καθηγήτρια δήλωσε:

«Η νομοθεσία HFSS αποδείχθηκε μια δύναμη προς το καλό, οδηγώντας σε σημαντική μείωση των πωλήσεων ανθυγιεινών προϊόντων. Ωστόσο, απαιτούνται επιπλέον μέτρα για να καταστεί η υγιεινή και βιώσιμη διατροφή η εύκολη επιλογή για όλους». Παράλληλα, η έρευνα περιλάμβανε συνεντεύξεις και ερωτηματολόγια με σχεδόν 2.000 καταναλωτές, καθώς και με εκπροσώπους των τεσσάρων μεγάλων σούπερ μάρκετ, του British Retail Consortium (BRC) και ελεγκτικών αρχών.

Θετική στάση από τους καταναλωτές

Η συν-ερευνήτρια Δρ. Alison Fildes από τη Σχολή Ψυχολογίας του Leeds τόνισε ότι οι καταναλωτές γενικά υποστηρίζουν τη νομοθεσία. Πολλοί μάλιστα εξέφρασαν την επιθυμία να δουν περισσότερες πρωτοβουλίες που θα κάνουν τα υγιεινά προϊόντα πιο προσιτά και προωθημένα. Όπως ανέφερε: «Οι καταναλωτές ζητούν όχι μόνο περιορισμούς στα ανθυγιεινά προϊόντα, αλλά και ενίσχυση των προσφορών και της διαθεσιμότητας υγιεινών επιλογών. Αν τα ράφια με τα HFSS αντικατασταθούν με φρούτα, λαχανικά ή υγιεινά σνακ, θα αυξηθούν οι πιθανότητες να γίνουν πιο υγιεινές επιλογές».

Ο κίνδυνος των ανισοτήτων

Η καθηγήτρια Alexandra Johnstone από το Πανεπιστήμιο του Aberdeen, η οποία ηγείται του συνεργατικού προγράμματος DIO-Food (Diet and Health Inequalities), επεσήμανε ότι οι ρυθμίσεις πρέπει να σχεδιάζονται με τρόπο που να μην ενισχύουν τις διατροφικές ανισότητες. Είναι γνωστό ότι τα νοικοκυριά που ζουν σε συνθήκες επισιτιστικής ανασφάλειας συχνά βασίζονται σε φθηνά, επεξεργασμένα τρόφιμα. Το ενθαρρυντικό στοιχείο της έρευνας είναι ότι η επίδραση της νομοθεσίας παρατηρήθηκε ισότιμα, χωρίς να επιβαρύνει περισσότερο τις ευάλωτες ομάδες.

Προοπτικές και επόμενα βήματα

Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Food Policy και στο Open Science Framework, επιβεβαιώνει ότι οι περιορισμοί αυτοί αποτελούν αποτελεσματικό μέσο για τη βελτίωση των διατροφικών συνηθειών σε πληθυσμιακό επίπεδο. Ωστόσο, οι ειδικοί τονίζουν ότι πρόκειται μόνο για το πρώτο βήμα. Για να επιτευχθεί ουσιαστική αλλαγή απαιτούνται:

• Προώθηση υγιεινών τροφών σε προνομιακά σημεία.

• Ενίσχυση της οικονομικής προσβασιμότητας σε φρέσκα προϊόντα.

• Συνεχής ενημέρωση των καταναλωτών για τα οφέλη της ισορροπημένης διατροφής.

Η εμπειρία της Αγγλίας δείχνει ότι οι περιορισμοί στα προϊόντα HFSS στα σούπερ μάρκετ μπορούν να έχουν πραγματικό και μετρήσιμο αντίκτυπο στη δημόσια υγεία. Η μείωση των πωλήσεων, η θετική στάση των καταναλωτών και η απουσία ενίσχυσης ανισοτήτων αποτελούν ισχυρές ενδείξεις ότι η νομοθεσία αυτή μπορεί να αποτελέσει μοντέλο και για άλλες χώρες. Η επόμενη πρόκληση είναι να μετατραπεί αυτή η αρχική επιτυχία σε ένα βιώσιμο πλαίσιο πολιτικής, το οποίο θα προάγει διαχρονικά πιο υγιεινές διατροφικές επιλογές για όλους.