Νωτιαία μυϊκή ατροφία: Η σιωπηλή ασθένεια που η επιστήμη μαθαίνει να νικά

Η νωτιαία μυϊκή ατροφία (SMA) είναι μια σπάνια, κληρονομική νευρομυϊκή ασθένεια που επηρεάζει εξειδικευμένα νευρικά κύτταρα —τους κινητικούς νευρώνες— τα οποία ελέγχουν την εκούσια κίνηση των μυών, σύμφωνα με την Muscular Dystrophy Association (MDA). Η ασθένεια μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή σωματική αναπηρία, παράλυση και επικίνδυνες αναπνευστικές επιπλοκές.

ATROFIA

Οι κινητικοί νευρώνες βρίσκονται στον νωτιαίο μυελό και στον προμήκη μυελό. Όταν αυτοί καταστρέφονται, οι μύες που ελέγχουν εξασθενούν σταδιακά, ξεκινώντας συνήθως από τα πόδια και τον κορμό, και στη συνέχεια επηρεάζοντας τα χέρια και τους αναπνευστικούς μύες. Η SMA αποτελεί την πιο συχνή γενετική αιτία θανάτου στα βρέφη, ωστόσο οι τελευταίες ιατρικές εξελίξεις έχουν αλλάξει θεαματικά την πρόγνωση για τους ασθενείς.

Αιτίες και μηχανισμός της ασθένειας

Η SMA επηρεάζει εκτιμώμενα 10.000 έως 25.000 άτομα όλων των ηλικιών στις ΗΠΑ, σύμφωνα με τα National Institutes of Health (NIH). Οφείλεται σε μετάλλαξη του γονιδίου SMN1, η οποία προκαλεί έλλειψη της πρωτεΐνης SMN (Survival Motor Neuron). Αυτή η πρωτεΐνη είναι απαραίτητη για την επιβίωση και λειτουργία των κινητικών νευρώνων.

Όταν η πρωτεΐνη SMN είναι ανεπαρκής, τα νευρικά κύτταρα πεθαίνουν προοδευτικά, οδηγώντας σε ατροφία των μυών. Η σοβαρότητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον αριθμό αντιγράφων του γονιδίου SMN2 —ένα «εφεδρικό» γονίδιο που μπορεί να παράγει περιορισμένη ποσότητα SMN. Όσο περισσότερα αντίγραφα διαθέτει ο ασθενής, τόσο ηπιότερα είναι τα συμπτώματα.

Η ασθένεια ταξινομείται σε διάφορους τύπους:

Τύπος 0: προγεννητικός, πολύ σπάνιος και σοβαρός.
Τύπος I: η πιο σοβαρή μορφή, ξεκινά στην βρεφική ηλικία.
Τύπος II: χρόνια μορφή που ξεκινά επίσης στη βρεφική ηλικία.
Τύπος III: εμφανίζεται στην παιδική ηλικία.
Τύπος IV: ηπιότερη και σπάνια μορφή που ξεκινά στην ενήλικη ζωή.
SMARD1: συνοδεύεται από σοβαρή αναπνευστική δυσχέρεια.

Η SMA κληρονομείται κυρίως με αυτοσωματικό υπολειπόμενο πρότυπο. Για να νοσήσει κάποιος, πρέπει να κληρονομήσει δύο μεταλλαγμένα αντίγραφα του SMN1, ένα από κάθε γονέα. Οι φορείς δεν εμφανίζουν συμπτώματα, αλλά αν και οι δύο γονείς είναι φορείς, κάθε παιδί έχει 25% πιθανότητα να εμφανίσει τη νόσο. Υπολογίζεται ότι 1 στους 50 ανθρώπους είναι φορέας του μεταλλαγμένου γονιδίου.

Έγκαιρη διάγνωση και θεραπείες που σώζουν ζωές

Στις ΗΠΑ, ο νεογνικός έλεγχος για SMA εφαρμόζεται σε εθνικό επίπεδο, χάρη σε προσπάθειες οργανισμών όπως η MDA. Έτσι, τα περισσότερα βρέφη με SMA διαγιγνώσκονται πριν εμφανίσουν συμπτώματα, κάτι που επιτρέπει την έναρξη θεραπείας όταν αυτή είναι πιο αποτελεσματική. Από το 2016, ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) έχει εγκρίνει τρεις επαναστατικές θεραπείες:

Γονιδιακή θεραπεία (onasemnogene abeparvovec – Zolgensma): Χορηγεί λειτουργικό αντίγραφο του SMN1 απευθείας στους κινητικούς νευρώνες μέσω εφάπαξ ενδοφλέβιας έγχυσης.
Αντι-νοηματικό ολιγονουκλεοτίδιο (nusinersen – Spinraza): Χορηγείται με ενδορραχιαία ένεση και ενισχύει την παραγωγή SMN από το SMN2.
Μικρό μόριο τροποποίησης splicing (risdiplam – Evrysdi): Από του στόματος αγωγή που αυξάνει την παραγωγή SMN από το SMN2, κατάλληλη για όλες τις ηλικίες.

Χάρη σε αυτές τις θεραπείες, πολλά παιδιά που στο παρελθόν θα έχαναν πρόωρα τη ζωή τους, σήμερα μπορούν να καθίσουν, να σταθούν, να περπατήσουν και να αναπνέουν ανεξάρτητα.

Οι νέοι ορίζοντες της έρευνας

Παρά την τεράστια πρόοδο, η έρευνα συνεχίζεται για ακόμη καλύτερα αποτελέσματα:

Βελτίωση χορήγησης φαρμάκων: Μείωση της συχνότητας και της επεμβατικότητας των θεραπειών, όπως δοκιμάζεται στη μελέτη DEVOTE για το Spinraza.
Αναγεννητικές θεραπείες: Χρήση βλαστοκυττάρων και φαρμάκων που ενισχύουν τη μυϊκή ισχύ, όπως το apitegromab που μπλοκάρει τη μυοστατίνη.
Συνδυαστικές προσεγγίσεις: Συνδυασμός γονιδιακής θεραπείας με φάρμακα που στοχεύουν στη μυϊκή λειτουργία.
Προγεννητική παρέμβαση: Έρευνες για διάγνωση και θεραπεία ακόμη και πριν από τη γέννηση.

Ο ρόλος της MDA

Η MDA, εδώ και 75 χρόνια, στηρίζει την έρευνα και την κλινική φροντίδα για νευρομυϊκές παθήσεις. Η υποστήριξή της στην πρωτοποριακή εργασία του Adrian Krainer συνέβαλε στην ανάπτυξη του Spinraza —του πρώτου εγκεκριμένου φαρμάκου για SMA— ανοίγοντας τον δρόμο για μια νέα εποχή θεραπειών.

Η νωτιαία μυϊκή ατροφία δεν είναι πλέον μια ασθένεια χωρίς ελπίδα. Με την πρόοδο της επιστήμης, την έγκαιρη διάγνωση και την πρόσβαση στις σύγχρονες θεραπείες, χιλιάδες ασθενείς σε όλο τον κόσμο μπορούν πλέον να ζουν με αξιοπρέπεια και καλύτερη ποιότητα ζωής.