Μεταλοιμώδη σύνδρομα: Τι μας διδάσκει η μακρά COVID και το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης

Τα τελευταία χρόνια, γιατροί και ερευνητές εστιάζουν όλο και περισσότερο σε μακροχρόνιες παθήσεις που εμφανίζονται μετά την ανάρρωση από μια λοίμωξη. Οι πιο γνωστές περιπτώσεις είναι η μακρά COVID (long COVID) και η μυαλγική εγκεφαλομυελίτιδα/σύνδρομο χρόνιας κόπωσης (ME/CFS). Πρόκειται για δύο σοβαρές καταστάσεις που μέχρι πρότινος παρανοούνταν ή αγνοούνταν, όμως πλέον προσελκύουν αυξημένο επιστημονικό ενδιαφέρον.

Μια παγκόσμια πρόκληση υγείας

Υπολογίζεται ότι περίπου 400 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως ενδέχεται να πάσχουν από μακρά COVID, με σχεδόν το 50% να πληροί τα διαγνωστικά κριτήρια του ME/CFS. Αυτό δείχνει τη σοβαρότητα και την ευρεία εξάπλωση των μεταλοιμωδών συνδρόμων (Post-Acute Infection Syndromes – PAISs), όπως ονομάζονται πλέον. Η επιστημονική κοινότητα πλέον μελετά αυτές τις παθήσεις συνολικά, αναγνωρίζοντας ότι ορισμένοι άνθρωποι, μετά την ανάρρωση από μία φαινομενικά απλή λοίμωξη, δεν επανέρχονται ποτέ πλήρως.

Τι δείχνουν οι νέες μελέτες

Μια πρόσφατη ανασκόπηση από τους Dr. Anthony Komaroff (Mass General Brigham) και Dr. Robert Dantzer (MD Anderson Cancer Center, Houston), δημοσιεύτηκε στο Cell Reports Medicine και στο PNAS, με σκοπό να εξηγήσει τις κοινές βιολογικές βάσεις της μακράς COVID και του ME/CFS. Η ανάλυση των δύο επιστημόνων συγκεντρώνει δεκαετίες έρευνας και υποδεικνύει ότι τα δύο σύνδρομα μοιράζονται παρόμοιες βιολογικές ανωμαλίες, μεταξύ των οποίων:

• Φλεγμονή στον εγκέφαλο (νευροφλεγμονή)

• Δυσλειτουργία μιτοχονδρίων, που μειώνει την παραγωγή ενέργειας (ATP)

• Δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού, με πιθανή ενεργοποίηση λανθανόντων ιών και αυτοαντισώματα

• Ενδοθηλιακή δυσλειτουργία, επηρεάζοντας την κυκλοφορία του αίματος και τον εγκέφαλο

• Δυσβίωση του εντέρου, δηλαδή ανισορροπία στο μικροβίωμα

• Οξειδωτικό στρες, με κυτταρικές βλάβες και φλεγμονώδη αντίδραση

Η θεωρία της “συμπεριφοράς της ασθένειας”

Μια από τις πιο καινοτόμες ιδέες της ανασκόπησης είναι ότι οι εξελικτικά διαμορφωμένες αντιδράσεις του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια ασθένειας μπορεί να παραμένουν «ενεργές» ακόμα και μετά την εξάλειψη της λοίμωξης. Αυτό το φαινόμενο, γνωστό ως συμπεριφορά της ασθένειας (sickness behavior), περιλαμβάνει:

• Μειωμένη ενέργεια

• Ανάγκη για ξεκούραση

• Απώλεια συγκέντρωσης

• Ανορεξία

• Κοινωνική απόσυρση

Πιστεύεται ότι αυτές οι αντιδράσεις ελέγχονται από ειδικά κυκλώματα στον εγκέφαλο, που ενεργοποιούνται κατά την ασθένεια και βοηθούν τον οργανισμό να εξοικονομήσει ενέργεια. Ωστόσο, σε κάποιους ανθρώπους, αυτά τα κυκλώματα παραμένουν ενεργοποιημένα για μήνες ή και χρόνια, οδηγώντας σε επίμονα συμπτώματα χωρίς εμφανή αιτία.

Η σημασία της μακράς COVID στην επιστημονική κατανόηση

Η πανδημία COVID-19 έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αλλαγή της στάσης απέναντι στο ME/CFS. Ο Dr. Komaroff εξηγεί ότι το 2020 προβλέφθηκε πως η COVID-19 θα προκαλέσει έκρηξη σε μεταλοιμώδη σύνδρομα, κάτι που επιβεβαιώθηκε. Η διαφορά είναι ότι στη μακρά COVID γνωρίζουμε τον ιό που την προκάλεσε. Αυτό έδωσε αξιοπιστία σε ασθενείς ME/CFS, των οποίων τα συμπτώματα αμφισβητούνταν, επειδή δεν υπήρχε εργαστηριακή απόδειξη για το αρχικό αίτιο. Αυτή η αναγνώριση έχει βοηθήσει επίσης να γίνουν αποδεκτά άλλα σύνδρομα που ακολουθούν γνωστές λοιμώξεις, όπως η νόσος του Lyme ή ο ιός του Δυτικού Νείλου.

Γιατί τα συμπτώματα επιμένουν για χρόνια;

Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι τα βιολογικά προβλήματα που προαναφέρθηκαν δεν δρουν ανεξάρτητα. Αντιθέτως, συχνά ενισχύουν το ένα το άλλο, δημιουργώντας φαύλους κύκλους που συντηρούν τη συμπτωματολογία. Επιπλέον, σε μερικούς ασθενείς, ο λοιμογόνος παράγοντας ή τα υπολείμματά του μπορεί να παραμένουν στον οργανισμό, τροφοδοτώντας την αντίδραση.

Κοινές βιολογικές βάσεις μακράς COVID και ME/CFS

Οι πιο εντυπωσιακές ομοιότητες περιλαμβάνουν:

• Απεικονιστικές ανωμαλίες στον εγκέφαλο

• Δυσλειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος (ρυθμός καρδιάς, αναπνοή, πέψη)

• Ανοσολογικές διαταραχές και αυτοαντισώματα

• Μειωμένος μεταβολισμός ενέργειας

• Αγγειακά προβλήματα, ιδιαίτερα στα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου

Οι ομοιότητες αυτές ενισχύουν την ανάγκη για ενιαία ερευνητικά πρωτόκολλα και θεραπευτικές προσεγγίσεις.

Η αναγνώριση της μακράς COVID και η ανανεωμένη προσοχή στο ME/CFS αποτελούν σημαντική καμπή για την ιατρική κοινότητα. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα συμπτώματα αυτών των παθήσεων δεν είναι “στο μυαλό του ασθενούς”, αλλά έχουν συγκεκριμένα βιολογικά αίτια. Η νέα γνώση για τα μεταλοιμώδη σύνδρομα υπόσχεται όχι μόνο καλύτερη κατανόηση και αποδοχή, αλλά και πιο στοχευμένες θεραπείες για εκατομμύρια ασθενείς σε όλο τον κόσμο.