Η «Ιθάκη» Τσίπρα και ο μύθος του ρωσικού δανείου: Τι πραγματικά συνέβη το 2010

Η πρόσφατη δημοσίευση του βιβλίου «Ιθάκη» του Αλέξη Τσίπρα επαναφέρει στο προσκήνιο μια από τις πιο φορτισμένες πολιτικά και κοινωνικά περιόδους της σύγχρονης Ελλάδας: το 2010 και την κρίση χρέους. Μέσα από αναφορές του πρώην πρωθυπουργού, επιβεβαιώνονται —έστω και εκ των υστέρων— κρίσιμες αλήθειες για τον τότε δημόσιο διάλογο, μεταξύ των οποίων και η πολυσυζητημένη υπόθεση του «ρωσικού δανείου» που, όπως αποδεικνύεται, δεν υπήρξε ποτέ.

Το πολιτικό και κοινωνικό κλίμα του 2010

Το 2010 η ελληνική κοινωνία βρισκόταν σε κατάσταση έντονης αναταραχής. Οι διαδηλώσεις, οι συγκρούσεις, η πολιτική πόλωση και η κοινωνική οργή δημιούργησαν το έδαφος για την κυκλοφορία ενός ισχυρού αφηγήματος: ότι η Ελλάδα μπορούσε να αποφύγει το Μνημόνιο μέσω ενός «σωτήριου» δανείου από τη Ρωσία, ύψους 25 δισ. ευρώ.

Η αφήγηση αυτή λειτούργησε ως ψυχολογικό καταφύγιο σε μια εποχή αβεβαιότητας, όμως στερούνταν πραγματικής βάσης.

Η πραγματικότητα πίσω από το «δάνειο Πούτιν»

Πολιτικά στελέχη με διαύλους επικοινωνίας με τη ρωσική πλευρά είχαν τότε προσπαθήσει να διερευνήσουν εάν υπήρχε έστω πρόθεση παροχής δανείου. Η απάντηση που έλαβαν από αρμόδιους Ρώσους αξιωματούχους ήταν ξεκάθαρη: καμία πρόταση, καμία συζήτηση, καμία σκέψη για οικονομική στήριξη της Ελλάδας.

Με απλά λόγια, το περίφημο ρωσικό «πακέτο σωτηρίας» ήταν μύθος, που αναπαράχθηκε μαζικά και τροφοδότησε τον λαϊκισμό της εποχής.

Πολιτικό κόστος και πολιτικές αποφάσεις

Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση αντιμετώπιζε το δίλημμα ανάμεσα σε μια ανεξέλεγκτη χρεοκοπία και την προσφυγή σε έναν μηχανισμό στήριξης με επώδυνους όρους. Η επιλογή του Μνημονίου θεωρήθηκε από πολλούς πολιτικά «τοξική», αλλά παρουσιάστηκε ως η μόνη ρεαλιστική λύση.

Στελέχη της τότε αντιπολίτευσης που στήριξαν την επιλογή αυτή, παρά το βαρύ πολιτικό κόστος, δέχθηκαν έντονες αντιδράσεις, στοχοποίηση και μορφές κοινωνικής πίεσης. Ωστόσο, η πραγματικότητα για το «ρωσικό δάνειο» ενισχύει το επιχείρημα ότι η χώρα δεν διέθετε εναλλακτική πηγή χρηματοδότησης.

Τι καταγράφει σήμερα η «Ιθάκη»

Στο βιβλίο του, ο Αλέξης Τσίπρας αναγνωρίζει ότι ακόμη και το 2015 —πέντε χρόνια μετά τη δημιουργία του μύθου— η Ρωσία δεν προσέφερε πραγματική δυνατότητα οικονομικής στήριξης. Η επιβεβαίωση αυτή δεν περιορίζεται στο πολιτικό αφήγημα του 2010, αλλά λειτουργεί και ως υπενθύμιση για το πού βρίσκονται τα όρια της γεωπολιτικής πραγματικότητας.

Οι συνέπειες μιας εθνικής αυταπάτης

Ο μύθος του ρωσικού δανείου συνέβαλε σε μια περίοδο παρατεταμένου διχασμού, καθυστερήσεων και συγκρούσεων που επιβάρυναν την πορεία της χώρας. Η συζήτηση γύρω από «μαγικές λύσεις» και εξωτερικούς σωτήρες δεν βοήθησε στην κατανόηση της πραγματικής διάστασης της κρίσης ούτε στην ανάληψη συλλογικής ευθύνης.

Η παραδοχή, έστω και καθυστερημένη, ότι τα 25 δισ. ευρώ «δεν υπήρχαν», αποτελεί μια υπενθύμιση ότι σε κρίσιμες στιγμές απαιτούνται πολιτικές αποφάσεις βασισμένες στην πραγματικότητα — όχι σε προσδοκίες, μύθους ή γεωπολιτικές φαντασιώσεις.

Το πολιτικό μήνυμα για το σήμερα

Η συζήτηση που ανοίγει ξανά μέσω της «Ιθάκης» δεν αφορά μόνο το παρελθόν αλλά και το παρόν. Θέτει το ζήτημα της ανάγκης για ηγεσίες που λένε αλήθειες όταν το κόστος είναι υψηλό, και για μια δημόσια σφαίρα που απορρίπτει εύκολες απαντήσεις και μη ρεαλιστικές υποσχέσεις.

Η εμπειρία του 2010 δείχνει ότι:

• Η χώρα προχωρά όταν στηρίζεται στη λογική και τη σταθερότητα.

• Οι «εξωτερικοί σωτήρες» σπάνια εμφανίζονται.

• Το κόστος των επιλογών —σωστών ή λανθασμένων— το πληρώνουν πάντα οι ίδιοι οι πολίτες.

Η πραγματική «Ιθάκη» της χώρας δεν βρίσκεται σε μύθους, αλλά σε μια πολιτική κουλτούρα ευθύνης και αλήθειας.