Τριχοτιλλομανία: Πώς συνδέεται με τη ντροπή που νιώθουν οι έφηβοι;

Η συμπεριφορά της επαναλαμβανόμενης έλξης μαλλιών — γνωστή ως Τριχοτιλλομανία (trichotillomania) — δεν αφορά απλώς μια δύσκολα ελεγχόμενη συνήθεια. Μια πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι η έντονη ντροπή παίζει κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση και τη διατήρηση της. Στην έρευνα συμμετείχαν έφηβοι ηλικίας 13‑18 ετών, στους οποίους μελετήθηκε η συχνότητα του τμηματικού «τράβηγματος» των μαλλιών, η έντασή του, καθώς και οι παράλληλοι δείκτες άγχους και κατάθλιψης. Η ντροπή προέκυψε ως στατιστικά ισχυρός παράγοντας που εξηγεί γιατί η συμπεριφορά αυτή συνδέεται με προβλήματα ψυχικής υγείας.

Τι ακριβώς έδειξαν τα δεδομένα

Καταγραφές από 128 εφήβους που δήλωσαν ότι έλκουν τα μαλλιά τους έδειξαν ότι σχεδόν όλοι — περίπου το 88 % — ανέφεραν πως όταν το κάνουν βρίσκονταν σε «κατάσταση τρανς» ή αποσύνδεσης, δηλαδή δεν ήταν πάντα πλήρως συνειδητοί για τη δράση. Συν τοις άλλοις, το 64 % υποστήριξε ότι συνήθως ή πάντα διαπιστώνει τι έχει κάνει αφότου το έχει κάνει. Η ντροπή — δηλαδή η αρνητική αξιολόγηση του εαυτού, η αίσθηση «είμαι λάθος», «δεν μπορώ να το ελέγξω», «είμαι αδύναμος/η» — «μεσολάβησε» πλήρως τη σχέση ανάμεσα στην έλξη μαλλιών και το άγχος, και εν μέρει τη σχέση με την κατάθλιψη.

Γιατί έχει σημασία η έννοια της ντροπής

Η ντροπή δεν είναι απλώς «άρνηση να μιλήσω για κάτι». Πρόκειται για εσωτερικό συναίσθημα ότι «δεν αξίζω», «είμαι διαφορετικός/η», «έχω αποτύχει να ελέγξω τον εαυτό μου». Και σε αυτή την έρευνα η ντροπή φαίνεται να λειτουργεί ως κινητήρια δύναμη που ενισχύει την επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά. Η αίσθηση της ντροπής ενδέχεται να προκαλεί απομόνωση, απόσυρση, αύξηση άγχους — στοιχεία που με τη σειρά τους εντείνουν την έλξη μαλλιών. Το γεγονός ότι αυτή η κατάσταση διαπιστώθηκε στους έφηβους, στην πρώτη εφηβική φάση ζωής — όπου η εικόνα σώματος, η κοινωνική αποδοχή και η έννοια του εαυτού βρίσκονται σε διαμόρφωση — δείχνει πόσο κρίσιμη είναι η έγκαιρη αντιμετώπιση.

Τι πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς, εκπαιδευτικοί και οι έφηβοι

• Αν ένας έφηβος έλκει τα μαλλιά του ή φαίνεται να «συγκεντρώνεται» στο τράβηγμα χωρίς να το συνειδητοποιεί πάντα, δεν πρόκειται απλώς για «κακή συνήθεια». Σκέψεις όπως «ντρέπομαι γι’ αυτό που κάνω», «θεωρώ πως δεν μπορώ να το σταματήσω» είναι ενδεικτικές για την παρουσία αυξημένης ντροπής.

• Η ντροπή μπορεί να υπονομεύει τη θεραπεία ή την υποστήριξη — ο έφηβος μπορεί να μην μιλήσει, να κρυφτεί ή να αποφεύγει βοήθεια. Η αποδοχή της συμπεριφοράς από το περιβάλλον (γονείς, φίλους, εκπαιδευτικούς) χωρίς κρίση συμβάλλει στη μείωση της ντροπής.

• Η αντιμετώπιση δεν πρέπει να επικεντρώνεται μόνο στη διακοπή της συμπεριφοράς, αλλά και στην επεξεργασία της ντροπής και της αρνητικής αυτοαξιολόγησης – για παράδειγμα, μέσω συμβουλευτικής, ψυχοθεραπείας, γνωσιακής‑συμπεριφορικής προσέγγισης.

Προτάσεις για υποστήριξη και παρέμβαση

1. Ανοικτός διάλογος: Η δημιουργία ενός «χώρου» όπου ο έφηβος μπορεί να συζητήσει χωρίς να νιώσει κρίση για τη συμπεριφορά του — με έμφαση στο «σε βλέπω, σε ακούω, δεν σε κρίνω».

2. Εκπαίδευση για τη ντροπή: Να κατανοηθεί ότι η ντροπή — χωρίς να είναι επιλογή του ατόμου — μπορεί να ενισχύει τη συμπεριφορά, και ότι η αντιμετώπισή της είναι κρίσιμη.

3. Τεχνικές έκθεσης: Όπως η ομαδική θεραπεία, η ατομική συμβουλευτική, συνδυάζοντας εργασίες που ενισχύουν την αποδοχή του εαυτού, τη συνειδητότητα (mindfulness) και την αλλαγή αρνητικών σκέψεων («Δεν μπορώ να το ελέγξω» → «Μπορώ να προσπαθήσω, δεν είμαι μόνος/η»).

4. Παρακολούθηση συμπτωμάτων άγχους ή κατάθλιψης: Δεδομένου ότι η έλξη μαλλιών συνδέθηκε με υψηλά επίπεδα άγχους και κατάθλιψης, η έγκαιρη ανίχνευση και επέμβαση έχει ιδιαίτερη σημασία.

Περιορισμοί και προοπτικές

Η έρευνα εστίασε σε έφηβους που δήλωσαν ότι έλκουν τα μαλλιά τους — πράγμα που σημαίνει ότι τα αποτελέσματα αφορούν άτομα που ήδη αντιλαμβάνονται τη συμπεριφορά. Δεν καλύπτονται τόσο οι έφηβοι που δεν έχουν αντιληφθεί ή δεν δηλώνουν την έλξη. Επίσης, οι παράγοντες που προκάλεσαν την αρχική εμφάνιση της συμπεριφοράς — όπως γενετικοί, νευροβιολογικοί, περιβαλλοντικοί — δεν διερευνήθηκαν σε βάθος.
Ωστόσο, ανοίγει ο δρόμος για νέα θεραπευτικά πρωτόκολλα που θα ενσωματώνουν την αντιμετώπιση της ντροπής ως βασική παράμετρο — κάτι που μέχρι τώρα είχε λιγότερη έμφαση σε σχέση με τη συμπεριφορά αυτή καθαυτή.

Η επαναλαμβανόμενη Τριχοτιλλομανία (trichotillomania) σε έφηβους δεν είναι απλώς αποτέλεσμα κακής συνήθειας ή έλλειψης θέλησης. Η ντροπή — ως εσωτερική φωνή ότι «δεν είμαι αρκετός/η», «δεν μπορώ να το ελέγξω» — φαίνεται να ενισχύει την εμφάνιση και τη διατήρησή της. Η ευαισθητοποίηση γονέων, εκπαιδευτικών και θεραπευτών γύρω από αυτό το στοιχείο μπορεί να βελτιώσει τη στήριξη των εφήβων που αντιμετωπίζουν την Τριχοτιλλομανία. Όταν η ντροπή μειώνεται και το άτομο αισθάνεται ότι μπορεί να ζητήσει βοήθεια χωρίς κρίση, ανοίγει ο δρόμος για πιο αποτελεσματική παρέμβαση και βελτίωση της ψυχικής του υγείας.