Τα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό ξανά στο τραπέζι των ΗΠΑ – Οι διπλωματικές ισορροπίες και πολιτικό κόστος

Ερωτήματα για το νέο διπλωματικό σκηνικό που διαμορφώνεται και τις επιπτώσεις ή ευκαιρίες που μπορεί να δημιουργήσει στα ελληνοτουρκικά θέτουν διπλωμάτες και ακαδημαϊκοί. Οι τελευταίες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, η επανεμφάνιση της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης διαμεσολάβησης, αλλά και η επιθυμία του Ντόναλντ Τραμπ να αναδειχθεί σε ειρηνοποιό – ακόμα και να «διεκδικήσει το Νόμπελ Ειρήνης» – δημιουργούν ένα νέο πλαίσιο.

Πολλοί ειδικοί αναγνωρίζουν ότι το διπλωματικό περιβάλλον αλλάζει και ενδέχεται να οδηγήσει σε λύσεις, επισημαίνοντας όμως πως αυτές προϋποθέτουν συμβιβασμούς – κάτι που καμία ελληνική ή τουρκική κυβέρνηση δεν κατάφερε να διαχειριστεί πολιτικά, λόγω της εθνικιστικής ρητορικής που κυριαρχεί και στις δύο πλευρές του Αιγαίου.

Οι δηλώσεις Φιντάν και οι νέες ισορροπίες

Η πρόσφατη δήλωση του Χακάν Φιντάν περί δυνατότητας συνεννόησης Ελλάδας και Τουρκίας για το εύρος των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο, θυμίζει –όπως σημειώνουν διπλωματικές πηγές– το 2004, αν και με πιο εθνικιστικό υπόβαθρο από την Άγκυρα.

Διπλωμάτες υπογραμμίζουν ότι η Τουρκία αδυνατεί να στηρίξει στο εσωτερικό της μια άμεση άρση του casus belli, γεγονός που καταδεικνύει την πίεση που δέχεται η Άγκυρα, με φόντο και το SAFE και την επιθυμία της να αποκτήσει πρόσβαση σε ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα.

Η πρόταση Μητσοτάκη και οι αντιδράσεις

Η πρόταση του Κυριάκου Μητσοτάκη για μια πολυμερή διάσκεψη πέντε παράκτιων χωρών της Ανατολικής Μεσογείου, με πέντε θεματικές ενότητες, αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό. Οι περισσότεροι διπλωμάτες και αναλυτές τη χαρακτηρίζουν ανέφικτη, θεωρώντας την περισσότερο ως επικοινωνιακή κίνηση παρά ως ρεαλιστική πρωτοβουλία.

Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, η ελληνική κυβέρνηση, σε μια περίοδο που πολιτικά κοιτάζει προς τα δεξιά, επιλέγει μια πρόταση που φαίνεται θετική, αλλά είναι ανεφάρμοστη. Η Κυπριακή Δημοκρατία δύσκολα θα τη δεχτεί, καθώς η Τουρκία θα επιμείνει σε ισότιμη συμμετοχή των κατεχομένων, ενώ η Άγκυρα δεν θα συναινέσει όσο η Αθήνα θέτει ως προϋπόθεση τη συμμετοχή της Λευκωσίας.

Ακαδημαϊκοί τονίζουν πως η οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών απαιτεί διμερείς συμφωνίες, όχι πολυμερείς διασκέψεις, αν και αναγνωρίζουν ότι υπό προϋποθέσεις, η πρόταση της Αθήνας μπορεί να ασκήσει πίεση στην Άγκυρα.

Η πιθανή εμπλοκή των ΗΠΑ

Το κεντρικό ερώτημα, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, είναι αν ο Ντόναλντ Τραμπ και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν την πολιτική βούληση να εμπλακούν ενεργά στην Ανατολική Μεσόγειο, φέρνοντας τις χώρες της περιοχής σε διαδικασία επίλυσης διαφορών, με την ενέργεια στο επίκεντρο.

Στο ίδιο πλαίσιο, άρθρα στον αμερικανικό Τύπο –όπως της Washington Examiner– διερωτώνται αν «είναι η κατάλληλη στιγμή για τον Τραμπ να επιχειρήσει λύση στο Κυπριακό». Η εκλογή μετριοπαθούς ηγέτη στα κατεχόμενα και η στροφή της Λευκωσίας προς τη Δύση θεωρούνται ίσως μοναδική ευκαιρία για να σπάσει το πολιτικό αδιέξοδο.

Όλα τα βλέμματα στρέφονται πλέον στην άφιξη της νέας Αμερικανίδας πρέσβειρας στην Αθήνα, Κίμπερλι Γκίλφοϊλ, την 1η Νοεμβρίου, και στα μηνύματα που θα εκπέμψει. Παράλληλα, διπλωμάτες προειδοποιούν πως οι ΗΠΑ λειτουργούν με βάση τα δικά τους συμφέροντα, όχι τρίτων.

Εκλογικές ισορροπίες και απραξία

Παρά το ανανεωμένο ενδιαφέρον, οι περισσότεροι αναλυτές εκφράζουν αμφιβολίες για το αν η ελληνική κυβέρνηση, ενόψει προεκλογικής περιόδου και κλείνοντας τη δεύτερη θητεία της, θα θελήσει να ανοίξει ζητήματα υψηλού πολιτικού κόστους όπως τα ελληνοτουρκικά.

Όπως σημειώνουν, η ιστορική ευκαιρία για μια συνολική λύση υπήρξε το 2004, όταν η Τουρκία επεδίωκε λύση-πακέτο για Κυπριακό και ελληνοτουρκικά. Πολλοί θεωρούν ότι τέτοιο έδαφος δύσκολα θα υπάρξει ξανά.

Κυβερνητικές πηγές αναγνωρίζουν, επίσης, ότι η Ελλάδα αντιδρά καθυστερημένα, επιχειρώντας να θεραπεύσει κρίσεις εκ των υστέρων, όπως συνέβη με τα Ίμια το 1996 και τη Συμφωνία της Μαδρίτης – μια τακτική που σπάνια αποδίδει.

Οι επισημάνσεις Γεραπετρίτη για το Διεθνές Δίκαιο

Ο Υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης, σε ομιλία του στο ΕΚΠΑ με θέμα «Η Ελλάδα απέναντι στις σύγχρονες διεθνείς προκλήσεις», τόνισε ότι τα παραδοσιακά δεδομένα ασφάλειας της Ευρώπης έχουν καταρρεύσει, ενώ η ΕΕ βάλλεται τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά.

Αναφερόμενος στο Διεθνές Δίκαιο, επεσήμανε ότι αποτελεί το ισχυρότερο όπλο της Ελλάδας, αλλά πλέον παρατηρείται μια ωφελιμιστική προσέγγιση στη διεθνή πολιτική: οι αποφάσεις λαμβάνονται πρώτα και έπειτα αναζητείται νομική βάση για να τις νομιμοποιήσει.

Ο υπουργός προειδοποίησε ότι η επιλεκτική εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου οδηγεί σε αποδυνάμωση της διεθνούς έννομης τάξης, κάτι που μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες για χώρες με τη γεωγραφική θέση και τα προβλήματα της Ελλάδας.

Επιστροφή σε «τρικυμία» ή διατήρηση ηρεμίας;

Το να επιστρέψουν Ελλάδα και Τουρκία από τη σημερινή περίοδο ηρεμίας σε μια λογική έντασης, θα ήταν –σύμφωνα με διπλωματικούς κύκλους– ο εύκολος αλλά επικίνδυνος δρόμος. Αν και πολιτικά ωφέλιμος για εσωτερική κατανάλωση, δεν θα εξυπηρετούσε σε καμία περίπτωση τα στρατηγικά συμφέροντα της Αθήνας.