ΠΟΥ: Παγκόσμια αντοχή στα κοινά αντιβιοτικά – μια αυξανόμενη απειλή για τη δημόσια υγεία

Σύμφωνα με τη νέα έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), περίπου μία στις έξι βακτηριακές λοιμώξεις παγκοσμίως το 2023 ήταν ανθεκτική στα συνήθη αντιβιοτικά. Τα δεδομένα προέρχονται από το Παγκόσμιο Σύστημα Επιτήρησης Αντιμικροβιακής Αντοχής και Χρήσης (GLASS), το οποίο συγκεντρώνει πληροφορίες από περισσότερες από 100 χώρες. Μεταξύ 2018 και 2023, η αντοχή στα αντιβιοτικά αυξήθηκε σε πάνω από το 40% των συνδυασμών παθογόνων-αντιβιοτικών που παρακολουθούνται, με μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης 5–15%. Ο ΠΟΥ προειδοποιεί ότι η συνεχής αυτή άνοδος θέτει σε σοβαρό κίνδυνο την παγκόσμια υγεία και απειλεί να ανατρέψει δεκαετίες προόδου στην ιατρική.

Τα ευρήματα της νέας έκθεσης

Η Παγκόσμια Έκθεση για την Αντοχή στα Αντιβιοτικά 2025 παρουσιάζει για πρώτη φορά εκτιμήσεις αντοχής σε 22 διαφορετικά αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία λοιμώξεων του ουροποιητικού, του πεπτικού συστήματος, του αίματος και για τη γονόρροια.

Η μελέτη περιλαμβάνει οκτώ συχνά παθογόνα βακτήρια, μεταξύ αυτών:

• Escherichia coli (E. coli)

• Klebsiella pneumoniae

• Acinetobacter spp.

• Neisseria gonorrhoeae

• Salmonella spp. (μη τυφοειδή)

• Shigella spp.

• Staphylococcus aureus

• Streptococcus pneumoniae

Η ανάλυση έδειξε ότι το 40% των στελεχών E. coli και πάνω από το 55% των K. pneumoniae παγκοσμίως είναι πλέον ανθεκτικά στις κεφαλοσπορίνες τρίτης γενιάς, τα βασικά αντιβιοτικά για τις σοβαρές λοιμώξεις του αίματος. Στην Αφρικανική Περιφέρεια του ΠΟΥ, η αντοχή ξεπερνά ακόμη και το 70%.

Πού εντοπίζεται η μεγαλύτερη απειλή

Η αντοχή στα αντιβιοτικά δεν κατανέμεται ομοιόμορφα ανά τον κόσμο. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ:

• Οι περιφέρειες Νοτιοανατολικής Ασίας και Ανατολικής Μεσογείου εμφανίζουν τη μεγαλύτερη επιβάρυνση, με 1 στις 3 λοιμώξεις να είναι ανθεκτική.

• Στην Αφρική, 1 στις 5 λοιμώξεις είναι ανθεκτική.

• Οι χώρες με ανεπαρκή υγειονομικά συστήματα ή περιορισμένη πρόσβαση σε εργαστηριακές εξετάσεις βρίσκονται στη δυσμενέστερη θέση, καθώς δεν μπορούν να εντοπίσουν ή να αντιμετωπίσουν έγκαιρα τα ανθεκτικά παθογόνα.

Ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ, Δρ. Tedros Adhanom Ghebreyesus, τόνισε:

“Η αντιμικροβιακή αντοχή ξεπερνά πλέον τις δυνατότητες της σύγχρονης ιατρικής, απειλώντας την υγεία οικογενειών σε όλο τον κόσμο. Οφείλουμε να χρησιμοποιούμε τα αντιβιοτικά υπεύθυνα, να διασφαλίσουμε πρόσβαση σε ποιοτικά φάρμακα, αξιόπιστα διαγνωστικά τεστ και εμβόλια για όλους.”

Τα Gram-αρνητικά βακτήρια στην πρώτη γραμμή της απειλής

Τα Gram-αρνητικά βακτήρια, όπως η E. coli και η Klebsiella pneumoniae, αποτελούν πλέον τη μεγαλύτερη παγκόσμια απειλή. Αυτά τα βακτήρια προκαλούν σοβαρές λοιμώξεις του αίματος, που συχνά οδηγούν σε σήψη, οργανική ανεπάρκεια και θάνατο.

Ανησυχητικό είναι ότι ακόμη και τα τελευταίας επιλογής αντιβιοτικά, όπως οι καρβαπενέμες και οι φθοριοκινολόνες, χάνουν την αποτελεσματικότητά τους. Η αντοχή στις καρβαπενέμες — κάποτε σπάνια — αυξάνεται ραγδαία, περιορίζοντας τις θεραπευτικές επιλογές και αναγκάζοντας τους γιατρούς να στραφούν σε εφεδρικά φάρμακα, τα οποία είναι πολύ ακριβά ή δυσπρόσιτα σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.

Ενθαρρυντική πρόοδος στην επιτήρηση, αλλά η δράση παραμένει ανεπαρκής

Η συμμετοχή των χωρών στο πρόγραμμα GLASS αυξήθηκε εντυπωσιακά – από 25 χώρες το 2016 σε 104 το 2023. Παρ’ όλα αυτά, σχεδόν οι μισές χώρες δεν υπέβαλαν δεδομένα το 2023, ενώ πολλές από όσες συμμετείχαν δεν διαθέτουν ακόμη αξιόπιστα συστήματα επιτήρησης.

Ο ΠΟΥ υπογραμμίζει ότι οι χώρες με τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην υγεία είναι και εκείνες που στερούνται τα εργαλεία για να παρακολουθούν το πρόβλημα της αντιμικροβιακής αντοχής (AMR).

Η Πολιτική Διακήρυξη του ΟΗΕ για την AMR (2024) έθεσε στόχους για ενίσχυση των συστημάτων υγείας, προώθηση της προσέγγισης “Μία Υγεία” (One Health) και συντονισμό των προσπαθειών μεταξύ ανθρώπινης, ζωικής και περιβαλλοντικής υγείας.

Ανάγκη για συντονισμένη δράση

Ο ΠΟΥ καλεί όλες τις χώρες να υποβάλουν υψηλής ποιότητας δεδομένα στο σύστημα GLASS έως το 2030. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, απαιτείται:

• Ενίσχυση της ποιότητας και γεωγραφικής κάλυψης των δεδομένων.

• Ανάπτυξη σύγχρονων εργαστηριακών υποδομών.

• Ευθυγράμμιση των οδηγιών θεραπείας με τα τοπικά πρότυπα αντοχής.

• Ενίσχυση της εκπαίδευσης επαγγελματιών υγείας στη σωστή χρήση αντιβιοτικών.

Ένα κρίσιμο μήνυμα για το μέλλον

Η αυξανόμενη αντοχή στα αντιβιοτικά δεν είναι ένα μεμονωμένο επιστημονικό πρόβλημα — είναι μια υπαρξιακή απειλή για τη δημόσια υγεία. Αν δεν περιοριστεί, απλές λοιμώξεις ή μικρές χειρουργικές επεμβάσεις θα μπορούσαν να γίνουν ξανά θανατηφόρες, όπως πριν από την ανακάλυψη της πενικιλίνης.

Όπως τονίζει ο Δρ. Ghebreyesus: “Το μέλλον της ιατρικής εξαρτάται από την ικανότητά μας να προστατεύσουμε τα αντιβιοτικά που έχουμε — και να αναπτύξουμε νέα.” Η έκθεση του ΠΟΥ είναι ένα προειδοποιητικό καμπανάκι: χωρίς συλλογική και συντονισμένη δράση, ο κόσμος κινδυνεύει να βρεθεί σε μια μετα-αντιβιοτική εποχή, όπου ακόμη και μια κοινή λοίμωξη μπορεί να αποδειχθεί μοιραία.