Πώς τα παιδιά με απώλεια ακοής μαθαίνουν να μιλούν

Η ικανότητα της ομιλίας είναι ένα από τα πιο πολύπλοκα και θαυμαστά επιτεύγματα του ανθρώπου. Ωστόσο, για τα παιδιά που γεννιούνται με σοβαρή απώλεια ακοής, η ανάπτυξη αυτής της δεξιότητας αποτελεί μια ιδιαίτερα δύσκολη πρόκληση. Τα κοχλιακά εμφυτεύματα έχουν φέρει επανάσταση στην αποκατάσταση της ακοής, προσφέροντας στα παιδιά τη δυνατότητα να αντιληφθούν ήχους και να μάθουν να μιλούν. Παρ’ όλα αυτά, οι ήχοι που παράγονται μέσω του εμφυτεύματος δεν είναι τόσο καθαροί όσο οι φυσικοί, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολη τη σύνδεση ανάμεσα στις κινήσεις του στόματος και στους ήχους που ακούγονται.

Η έρευνα του Matthew Masapollo

Ο ερευνητής Matthew Masapollo, Ph.D., από το Πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα, μελετά πώς τα παιδιά αναπτύσσουν τις κινητικές δεξιότητες που απαιτούνται για την παραγωγή της ομιλίας — δηλαδή πώς τα χείλη, η γλώσσα, η κάτω γνάθος και άλλες δομές συνεργάζονται ώστε να παράγουν ήχους.

Στόχος του είναι να κατανοήσει εάν τα παιδιά που δεν λαμβάνουν καθαρά ακουστικά σήματα μέσω του κοχλιακού εμφυτεύματος βασίζονται περισσότερο στην αίσθηση της κίνησης του στόματος και της γλώσσας για να καθοδηγήσουν τις κινήσεις τους κατά την ομιλία.

Όπως εξηγεί ο ίδιος: «Η παραγωγή της ομιλίας είναι μια περίπλοκη χορογραφία, που απαιτεί τον συντονισμό περισσότερων από 100 μυών – μία από τις πιο σύνθετες ενέργειες που εκτελεί τακτικά ο άνθρωπος. Οι κινήσεις εκτείνονται από τον λάρυγγα έως τα χείλη και εμπλέκουν ολόκληρο το φωνητικό σύστημα».

Η ομιλία, συνεχίζει, είναι στην ουσία η μετατροπή μιας απλής εκπνοής σε φορέα σκέψης και συναισθήματος, κάτι που καθιστά αναγκαία την ανάπτυξη νέων παρεμβάσεων για παιδιά που δυσκολεύονται να αποκτήσουν ομιλία και γλωσσικές δεξιότητες.

Η εξάρτηση από την ακοή και την αίσθηση

Τα πρώτα πειράματα του Masapollo έδειξαν ότι οι άνθρωποι με φυσιολογική ακοή εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το ακουστικό ερέθισμα για να ελέγχουν τις κινήσεις της ομιλίας τους. Όταν ο ήχος αποκλείεται, οι κινήσεις του στόματος γίνονται λιγότερο ακριβείς. Ωστόσο, στα άτομα με κοχλιακά εμφυτεύματα, τα αποτελέσματα ήταν εντελώς διαφορετικά: οι κινήσεις τους βελτιώνονταν όταν το εμφύτευμα ήταν απενεργοποιημένο!

Αυτό οδήγησε τον ερευνητή στη διατύπωση μιας ενδιαφέρουσας υπόθεσης: «Όταν η ακουστική πληροφορία είναι υποβαθμισμένη, όπως συμβαίνει στους χρήστες κοχλιακών εμφυτευμάτων, το άτομο βασίζεται περισσότερο στην αίσθηση της κίνησης του στόματος για να ελέγξει την ομιλία. Είναι παρόμοιο με το φαινόμενο όπου οι κωφοί είναι καλύτεροι στην ανάγνωση χειλιών — όταν λείπει το ακουστικό ερέθισμα, ενισχύονται άλλες αισθητηριακές πληροφορίες».

Πειραματική τεχνολογία για την καταγραφή της ομιλίας

Ο Masapollo δοκιμάζει τώρα αυτήν την υπόθεση σε μεγαλύτερη κλίμακα, χρησιμοποιώντας ηλεκτρομαγνητική αρθρωγραφία (electromagnetic articulography), μια εξελιγμένη τεχνολογία που επιτρέπει την τρισδιάστατη καταγραφή των κινήσεων του στόματος και της γλώσσας.

Μικροί αισθητήρες από χαλκό τοποθετούνται στα χείλη, στη γλώσσα και στη γνάθο, ενώ ένας μαγνητικός τομέας καταγράφει τις κινήσεις τους. Παράλληλα, ένας υπέρηχος κάτω από το πηγούνι επιτρέπει την απεικόνιση της γλώσσας σε πραγματικό χρόνο, δημιουργώντας έτσι μια πλήρη εικόνα του πώς διαμορφώνεται ο ήχος μέσα στο στόμα.

Επιπλέον, η ερευνητική ομάδα συνεργάζεται με γιατρούς ΩΡΛ για να πραγματοποιήσει αισθητικούς αποκλεισμούς νεύρων στη στοματική κοιλότητα, προκειμένου να μελετήσει πώς η απουσία της αίσθησης επηρεάζει τον έλεγχο των κινήσεων της ομιλίας.

Νέες προσεγγίσεις στη διδασκαλία της ομιλίας

Αν η υπόθεση του Masapollo επιβεβαιωθεί, τότε η εκπαίδευση παιδιών με απώλεια ακοής ίσως χρειαστεί να αλλάξει ριζικά. Αντί να επικεντρώνεται αποκλειστικά στη βελτίωση της ακοής μέσω των εμφυτευμάτων, η εκπαίδευση θα πρέπει να περιλαμβάνει προγράμματα στοματικής κινησιοθεραπείας — δηλαδή ασκήσεις που βοηθούν τα παιδιά να νιώθουν και να κατανοούν πώς «παράγεται» ο ήχος μέσα στο σώμα. Όπως εξηγεί ο ίδιος:

«Όταν μιλάμε, τα χείλη, η γλώσσα και η γνάθος συνεργάζονται για να διαμορφώσουν τον ήχο. Πολλές από αυτές τις κινήσεις, ιδιαίτερα της γλώσσας, είναι “κρυφές” μέσα στο στόμα. Αν ένα παιδί δεν μπορεί να ακούσει τα αποτελέσματα αυτών των κινήσεων, τότε η αίσθηση της κίνησης και της αφής αποκτά τεράστια σημασία». Η αξιοποίηση αυτής της σωματικής ανατροφοδότησης μπορεί να αποτελέσει το «κλειδί» για την επιτυχή εκμάθηση της ομιλίας σε παιδιά με προβλήματα ακοής.

Ένα βήμα προς τη βαθύτερη κατανόηση

Η έρευνα του Masapollo ανοίγει νέους δρόμους στην κατανόηση της ανθρώπινης φωνής και της μάθησης της ομιλίας. Μέσα από τη συνεργασία διαφορετικών επιστημονικών πεδίων – μηχανικής, νευρολογίας, γλωσσολογίας και παιδιατρικής – οι επιστήμονες πλησιάζουν όλο και περισσότερο στην ανάπτυξη στοχευμένων παρεμβάσεων που θα βοηθήσουν τα παιδιά με απώλεια ακοής να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους.

Όπως τονίζει ο ίδιος: «Υπάρχει ακόμα τόσα πολλά που δεν γνωρίζουμε για το πώς ο άνθρωπος μαθαίνει να ελέγχει τις κινήσεις του φωνητικού του συστήματος. Αλλά κάθε βήμα μάς φέρνει πιο κοντά στο να βοηθήσουμε κάθε παιδί να αποκτήσει τη φωνή του».