Η ιατρική κοινότητα έκανε ένα τεράστιο βήμα προς το μέλλον για τις μεταμοσχεύσεις: για πρώτη φορά, ένα ανθρώπινο νεφρό που είχε μετατραπεί από ομάδα αίματος Α σε καθολική ομάδα Ο μεταμοσχεύθηκε επιτυχώς σε άνθρωπο, χάρη σε ειδικά ένζυμα που ανέπτυξαν ερευνητές του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας (UBC). Το επίτευγμα, που δημοσιεύτηκε στο Nature Biomedical Engineering, υπόσχεται να μειώσει δραστικά τους χρόνους αναμονής για μεταμόσχευση και να σώσει χιλιάδες ζωές.
Ένα ιστορικό πείραμα με ανθρώπινο νεφρό
Η μεταμόσχευση πραγματοποιήθηκε σε έναν ασθενή που βρισκόταν σε κατάσταση εγκεφαλικού θανάτου, με τη συγκατάθεση της οικογένειάς του, ώστε οι επιστήμονες να μπορέσουν να παρακολουθήσουν την ανοσολογική αντίδραση χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο κάποια ζωή.
Για δύο ημέρες μετά τη μεταμόσχευση, το νεφρό λειτούργησε κανονικά, χωρίς σημάδια υπεροξείας απόρριψης — της επικίνδυνης αντίδρασης του ανοσοποιητικού που μπορεί να καταστρέψει ένα όργανο μέσα σε λίγα λεπτά. Την τρίτη ημέρα, εντοπίστηκαν ξανά ορισμένοι δείκτες ομάδας αίματος και εκδηλώθηκε ήπια ανοσολογική αντίδραση, αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό από το αναμενόμενο.
«Είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε κάτι τέτοιο σε ανθρώπινο μοντέλο», δήλωσε ο καθηγητής χημείας Δρ. Stephen Withers, συνδημιουργός της τεχνολογίας. «Τα ευρήματα αυτά μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τη βελτίωση των μακροπρόθεσμων αποτελεσμάτων των μεταμοσχεύσεων».
Από το καθολικό αίμα στα καθολικά όργανα
Η ανακάλυψη αυτή είναι αποτέλεσμα περισσότερης από μιας δεκαετίας έρευνας. Στις αρχές της δεκαετίας του 2010, ο Δρ. Withers και ο συνάδελφός του Δρ. Jayachandran Kizhakkedathu από το Τμήμα Παθολογίας και Εργαστηριακής Ιατρικής του UBC προσπαθούσαν να δημιουργήσουν «καθολικό αίμα» αφαιρώντας τα σάκχαρα που καθορίζουν την ομάδα αίματος.
Αυτά τα ίδια σάκχαρα, γνωστά ως αντιγόνα, καλύπτουν επίσης τα αιμοφόρα αγγεία των οργάνων. Όταν ο οργανισμός του λήπτη εντοπίσει ένα «ξένο» αντιγόνο, επιτίθεται στο μόσχευμα. Οι ασθενείς με ομάδα αίματος Ο – που αποτελούν πάνω από το 50% των λιστών αναμονής για νεφρική μεταμόσχευση – μπορούν να λάβουν όργανα μόνο από δότες της ίδιας ομάδας. Έτσι, περιμένουν κατά μέσο όρο 2 έως 4 χρόνια περισσότερο και συχνά πεθαίνουν περιμένοντας.
Αλλάζοντας το όργανο, όχι τον ασθενή
Οι παραδοσιακές μέθοδοι για την υπέρβαση της ασυμβατότητας απαιτούν ημέρες εντατικής θεραπείας για να αφαιρεθούν αντισώματα και να κατασταλεί το ανοσοποιητικό σύστημα του λήπτη. Αυτές οι διαδικασίες είναι περίπλοκες, χρονοβόρες και απαιτούν ζωντανούς δότες.
Η νέα προσέγγιση είναι επαναστατική: αντί να τροποποιηθεί ο λήπτης, τροποποιείται το ίδιο το όργανο. Έτσι, οι μεταμοσχεύσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν ταχύτερα, με λιγότερες επιπλοκές, αξιοποιώντας για πρώτη φορά και όργανα από νεκρούς δότες — όπου κάθε ώρα μπορεί να κάνει τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου.
Η δύναμη των ενζύμων
Το κλειδί ήταν η ανακάλυψη, το 2019, δύο εξαιρετικά αποτελεσματικών ενζύμων από την ομάδα του UBC. Αυτά τα ένζυμα αφαιρούν το σάκχαρο που καθορίζει την ομάδα αίματος Α, μετατρέποντάς την ουσιαστικά σε Ο. «Τα ένζυμα αυτά είναι εξαιρετικά ενεργά, επιλεκτικά και λειτουργούν σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις», εξηγεί ο Δρ. Kizhakkedathu. «Αυτό καθιστά εφικτή ολόκληρη την ιδέα».
Το επόμενο βήμα ήταν η εφαρμογή της τεχνικής σε ολόκληρα όργανα. Το 2022, μια ομάδα στο Τορόντο απέδειξε ότι μπορούσαν να μετατρέψουν πνεύμονες. Στη συνέχεια, πειράματα με αίμα, πνεύμονες και νεφρά σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ επιβεβαίωσαν τη βιωσιμότητα της μεθόδου.
«Μοριακά ψαλίδια» που εξαφανίζουν τις διαφορές
Τα αντιγόνα των ομάδων αίματος λειτουργούν σαν «ετικέτες» στα κύτταρα. Τα ένζυμα του UBC λειτουργούν ως μοριακά ψαλίδια, αφαιρώντας την ετικέτα που υποδηλώνει την ομάδα Α και αποκαλύπτοντας από κάτω την ομάδα Ο.
«Είναι σαν να αφαιρείς το κόκκινο χρώμα από ένα αυτοκίνητο και να αποκαλύπτεις το ουδέτερο υπόστρωμα», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Δρ. Withers. «Μόλις γίνει αυτό, το ανοσοποιητικό σύστημα δεν βλέπει πια το όργανο ως ξένο».
Προς τις κλινικές δοκιμές και την καθολική χρήση
Το επόμενο βήμα είναι η ρυθμιστική έγκριση για κλινικές δοκιμές. Η εταιρεία Avivo Biomedical, spin-off του UBC, θα αναλάβει την ανάπτυξη της τεχνολογίας, τόσο για μεταμοσχεύσεις όσο και για τη δημιουργία καθολικού αίματος για μεταγγίσεις.
Η προοπτική είναι τεράστια. Όπως τόνισε ο Δρ. Withers:
«Αυτό είναι το σημείο όπου η βασική επιστήμη μετατρέπεται σε πραγματική ιατρική εφαρμογή. Το να βλέπουμε τις ανακαλύψεις μας να πλησιάζουν στο να σώσουν ζωές είναι το απόλυτο κίνητρο για να συνεχίσουμε».
Ένα νέο κεφάλαιο στις μεταμοσχεύσεις
Αν οι κλινικές δοκιμές επιβεβαιώσουν την ασφάλεια και αποτελεσματικότητα της τεχνολογίας, οι γιατροί θα μπορούν σύντομα να χρησιμοποιούν όργανα ανεξαρτήτως ομάδας αίματος, μειώνοντας τους χρόνους αναμονής και αυξάνοντας τις πιθανότητες επιτυχίας. Η μετατροπή ενός οργάνου σε «καθολικό δότη» δεν είναι απλώς ένα τεχνικό επίτευγμα — είναι μια ελπίδα για χιλιάδες ασθενείς που σήμερα περιμένουν μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή.
Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!