Ρινικά εμβόλια: Το μέλλον του εμβολιασμού

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε συνδέσει τον εμβολιασμό με ένα «τσιμπηματάκι» στο μπράτσο. Όμως η επιστήμη εξελίσσεται και φέρνει στο προσκήνιο μια νέα μορφή προστασίας: τα ρινικά εμβόλια. Με μια απλή εισπνοή αντί για βελόνα, τα εμβόλια αυτά υπόσχονται πιο ολοκληρωμένη άμυνα απέναντι σε αναπνευστικούς ιούς, όπως η γρίπη και ο κορωνοϊός.

Γιατί ρινικά εμβόλια;

Όταν ένας ιός, όπως ο SARS-CoV-2 ή η γρίπη, εισέρχεται στον οργανισμό, πρώτα επιτίθεται στους ιστούς που καλύπτουν τη μύτη και τους πνεύμονες. Εκεί βρίσκονται ειδικά κύτταρα του ανοσοποιητικού που αποτελούν την πρώτη γραμμή άμυνας.
Τα κλασικά ενέσιμα εμβόλια ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό μέσω των λεμφαδένων και προσφέρουν κυρίως συστηματική ανοσία. Τα ρινικά εμβόλια, αντίθετα, μπορούν να κινητοποιήσουν και τη βλεννογόνια ανοσία – δηλαδή άμυνα ακριβώς στο σημείο που ο ιός προσπαθεί να εγκατασταθεί. Έτσι δημιουργούν μια «διπλή ασπίδα» προστασίας: τοπική και συστηματική.

Πλεονεκτήματα των ρινικών εμβολίων

1. Απουσία βελόνας – κάνουν τη διαδικασία πιο εύκολη και αποδεκτή, ειδικά για παιδιά ή άτομα με φόβο ενέσεων.

2. Τοπική ανοσία – τα κύτταρα-«φρουροί» στη μύτη ενεργοποιούνται άμεσα και εμποδίζουν τον ιό να εξαπλωθεί.

3. Μείωση μετάδοσης – επειδή μπλοκάρουν τον ιό στο ξεκίνημά του, μπορούν να περιορίσουν και τη διασπορά του στην κοινότητα.

4. Ευκολότερη διανομή – η αυτοχορήγηση ή η απλή χορήγηση από μη εξειδικευμένο προσωπικό μπορεί να βοηθήσει σε μαζικούς εμβολιασμούς.

Πού βρισκόμαστε σήμερα;

Μέχρι στιγμής, στις ΗΠΑ υπάρχει μόνο ένα εγκεκριμένο ρινικό εμβόλιο: το FluMist, για την εποχική γρίπη. Κυκλοφορεί από το 2003 και τα τελευταία χρόνια εγκρίθηκε και για κατ’ οίκον χρήση σε ορισμένες ομάδες.

Σε άλλες χώρες, όπως η Ινδία, η Κίνα και η Ρωσία, έχουν εγκριθεί με άδεια έκτακτης χρήσης ρινικά εμβόλια κατά της COVID-19. Παράλληλα, σε πολλά ερευνητικά κέντρα διεξάγονται μελέτες για νέους υποψήφιους εμβολιασμούς απέναντι σε αναπνευστικούς ιούς, όπως ο RSV και το στέλεχος H5N1.

Προκλήσεις στην ανάπτυξη

Η μύτη, αν και είναι μια «πύλη» για τα μικρόβια, διαθέτει μηχανισμούς που δυσκολεύουν την είσοδο ξένων ουσιών.

• Η βλέννα και τα κροσσωτά κύτταρα απομακρύνουν σωματίδια, άρα και τα συστατικά του εμβολίου.

• Το ανοσοποιητικό του βλεννογόνου είναι σε «κατάσταση ανοχής», ώστε να μην αντιδρά υπερβολικά σε κάθε ερέθισμα.

• Υπάρχει επίσης ανησυχία για την ασφάλεια, καθώς η μύτη συνδέεται με τον εγκέφαλο μέσω του οσφρητικού βολβού. Σε παλαιότερο εμβόλιο στη Σουηδία είχαν παρατηρηθεί ανεπιθύμητες ενέργειες, γι’ αυτό η έρευνα επικεντρώνεται στην απόλυτη ασφάλεια.

Παραδείγματα νέων τεχνολογιών

Οι επιστήμονες αναπτύσσουν φορείς-φορείς εμβολίου όπως αδενοϊούς ή παραϊούς που μεταφέρουν τα αντιγόνα στη μύτη. Εξετάζονται επίσης νανοσωματίδια και υδρογέλες που προσκολλώνται στον βλεννογόνο και απελευθερώνουν σταδιακά το εμβόλιο.
Επιπλέον, δοκιμάζεται η μέθοδος «prime and spike», όπου γίνεται πρώτα μια ενδομυϊκή δόση και ακολουθεί ρινικό εμβόλιο ως ενισχυτική δόση, με στόχο πιο ολοκληρωμένη προστασία.

Το μέλλον των ρινικών εμβολίων

Η επιτυχία τους δεν εξαρτάται μόνο από την επιστήμη, αλλά και από την πολιτική υγείας, τη χρηματοδότηση και την εμπιστοσύνη της κοινωνίας. Χωρίς σταθερά συστήματα υγείας και επαρκείς πόρους, ακόμα και οι πιο υποσχόμενες ανακαλύψεις μπορεί να μείνουν στο συρτάρι.

Ωστόσο, η πανδημία έδειξε ότι η ανάγκη για πιο αποτελεσματικά και φιλικά εμβόλια είναι τεράστια. Αν ξεπεραστούν οι τεχνικές δυσκολίες, τα ρινικά εμβόλια θα μπορούσαν να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις αναπνευστικές λοιμώξεις, μειώνοντας όχι μόνο τα συμπτώματα αλλά και τη διασπορά τους.

Τα ρινικά εμβόλια συνδυάζουν την καινοτομία με την πρακτικότητα. Προσφέρουν διπλή ασπίδα – τοπική και συστηματική – και μπορούν να γίνουν ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία πρόληψης στο μέλλον. Αν και υπάρχουν ακόμη εμπόδια, η πορεία της έρευνας δείχνει ότι δεν είναι μακριά η μέρα που ο εμβολιασμός δεν θα συνδέεται με τη βελόνα, αλλά με μια απλή ανάσα.