Χρόνια αϋπνία: Η κακή ποιότητα ύπνου συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο άνοιας

Οι αϋπνίες και τα ξενύχτια δεν επηρεάζουν μόνο την ενέργεια και τη διάθεση της επόμενης ημέρας. Σύμφωνα με μια μεγάλη αμερικανική μελέτη που διήρκεσε πάνω από πέντε χρόνια, η χρόνια αϋπνία μπορεί να συνδέεται με βιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο οι οποίες αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας.

Η μελέτη και τα ευρήματα

Οι ερευνητές της Mayo Clinic παρακολούθησαν 2.750 άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών, τα οποία υποβάλλονταν σε ετήσιες τεστ μνήμης και γνωστικών ικανοτήτων. Πολλοί από τους συμμετέχοντες έκαναν και εξειδικευμένες απεικονιστικές εξετάσεις εγκεφάλου, ώστε να μετρηθούν δύο βασικοί δείκτες που σχετίζονται με μελλοντικά προβλήματα μνήμης:

• Η συσσώρευση πλακών αμυλοειδούς, πρωτεΐνης που συνδέεται με τη νόσο Alzheimer.

• Οι υπερεντάσεις λευκής ουσίας, μικρές βλάβες στα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου που δυσχεραίνουν τη διασύνδεση μεταξύ περιοχών.

Από το σύνολο του δείγματος, περίπου το 16% είχε καταγραφεί με χρόνια αϋπνία. Τα άτομα αυτά παρουσίασαν ταχύτερη έκπτωση μνήμης και σκέψης και είχαν 40% μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν ήπια γνωστική διαταραχή ή άνοια σε σύγκριση με όσους κοιμούνταν κανονικά.

Ο διπλός κίνδυνος: Αμυλοειδές και λευκή ουσία

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι κακοί κοιμισμένοι παρουσίαζαν και τα δύο είδη βλαβών: περισσότερες πλάκες αμυλοειδούς και μεγαλύτερη φθορά της λευκής ουσίας. Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος δέχεται ένα «διπλό χτύπημα» – αφενός οι νευρώνες δυσλειτουργούν λόγω του αμυλοειδούς, αφετέρου τα «καλώδια» επικοινωνίας μεταξύ περιοχών καταστρέφονται.

Ιδιαίτερα επιβαρυντική ήταν η συνύπαρξη αϋπνίας με μειωμένη διάρκεια ύπνου. Οι συμμετέχοντες αυτοί παρουσίαζαν γνωστικές επιδόσεις σαν να ήταν τέσσερα χρόνια μεγαλύτεροι από την πραγματική τους ηλικία ήδη από την πρώτη αξιολόγηση. Αντίθετα, όσοι είχαν αϋπνία αλλά κοιμόντουσαν περισσότερες ώρες από το συνηθισμένο εμφάνιζαν λιγότερες βλάβες στη λευκή ουσία.

Ο ρόλος της γενετικής

Η μελέτη επιβεβαίωσε τον γνωστό ρόλο του γονιδίου ApoE4, που αυξάνει τον κίνδυνο Alzheimer. Τα άτομα που έφεραν το γονίδιο παρουσίασαν ταχύτερη πτώση, ενώ η επίδραση της αϋπνίας ήταν συγκρίσιμη με το να έχει κανείς αυτή τη γενετική προδιάθεση. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι το ApoE4 κάνει τα αιμοφόρα αγγεία πιο ευάλωτα σε φλεγμονές και δυσχεραίνει την απομάκρυνση του αμυλοειδούς κατά τη διάρκεια του ύπνου, ενισχύοντας τις βλαβερές συνέπειες των ξάγρυπνων νυχτών.

Γιατί ο ύπνος είναι τόσο κρίσιμος

Η άνοια δεν προκαλείται αποκλειστικά από το αμυλοειδές. Η έρευνα δείχνει όλο και πιο καθαρά ότι και οι βλάβες στα μικρά αγγεία του εγκεφάλου παίζουν καθοριστικό ρόλο. Ο κακός ύπνος φαίνεται να επιδεινώνει και τους δύο αυτούς μηχανισμούς, επιταχύνοντας την έκπτωση μνήμης και την απώλεια γνωστικών δεξιοτήτων.

Η θεραπεία της αϋπνίας – και τα όρια

Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία για την αϋπνία, είτε διά ζώσης είτε μέσω ψηφιακών εργαλείων, παραμένει η πιο αποτελεσματική μέθοδος, με βελτίωση στον ύπνο περίπου στο 70% των ασθενών. Ωστόσο, δεν έχει αποδειχθεί ακόμα με βεβαιότητα ότι προστατεύει και από την άνοια.

Τα υπνωτικά φάρμακα δεν έδειξαν ξεκάθαρα οφέλη ή κινδύνους στην παρούσα μελέτη. Νεότερα σκευάσματα, όπως οι ανταγωνιστές της ορεξίνης, φαίνεται να μειώνουν τα επίπεδα πρωτεϊνών που σχετίζονται με Alzheimer, αλλά τα δεδομένα είναι περιορισμένα και βραχυπρόθεσμα.

Πρόληψη από τη μέση ηλικία

Ένα σημαντικό μήνυμα είναι ότι η φροντίδα του ύπνου δεν πρέπει να ξεκινά μόνο στα γηρατειά. Έρευνες έχουν δείξει ότι η χρόνια στέρηση ύπνου ήδη από την ηλικία των 50 ετών αυξάνει τον κίνδυνο άνοιας δύο δεκαετίες αργότερα. Μαζί με τη ρύθμιση της πίεσης, της χοληστερίνης και τη συστηματική άσκηση, ο ποιοτικός ύπνος αποτελεί πυλώνα πρόληψης για την υγεία του εγκεφάλου.

Η χρόνια αϋπνία δεν είναι απλώς μια ενοχλητική συνήθεια, αλλά μπορεί να λειτουργεί και σαν καταλύτης που επιταχύνει την πορεία προς την άνοια. Ο συνδυασμός συσσώρευσης αμυλοειδούς, βλάβης στη λευκή ουσία και πιθανών αγγειακών διαταραχών δημιουργεί ένα επικίνδυνο μείγμα για τον εγκέφαλο.

Ενώ δεν γνωρίζουμε ακόμα αν η αντιμετώπιση της αϋπνίας μπορεί να αποτρέψει την άνοια, είναι σαφές ότι ο καλός ύπνος αποτελεί βασικό θεμέλιο της ψυχικής και γνωστικής υγείας. Φροντίζοντας από νωρίς την ποιότητα του ύπνου μας, προστατεύουμε καλύτερα τον εγκέφαλό μας για τα χρόνια που έρχονται.