PTSD: Όταν το τραύμα ενεργοποιεί τη διαταραχή ιδεοληψίας-καταναγκασμών

Όταν αντιμετωπίζουμε ένα πολύ έντονο ή αιφνίδιο τραυματικό γεγονός, οι περισσότεροι σκέφτονται φυσιολογικά πρώτα στο μετατραυματικό στρες, τη γνωστή PTSD. Ωστόσο, νεότερες έρευνες καταδεικνύουν κάτι που δεν είχε μελετηθεί έως τώρα με τόση σαφήνεια: ότι το ίδιο τραύμα μπορεί να πυροδοτήσει ή να επιδεινώσει και συμπτώματα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (OCD).

PTSD ginaikes 1

Τι παρατηρήθηκε

Μετά από έντονα συμβάντα βίας, κάποια άτομα που προηγουμένως δεν είχαν OCD ανέφεραν ότι αναπτύχθηκαν σε αυτούς συμπτώματα όπως καταναγκαστικός έλεγχος (π.χ. συνεχής έλεγχος θυρών ή παραθύρων), καθαρισμός, τάξη ή επανάληψη συγκεκριμένων τελετουργικών. Είναι σαν μέρος του ψυχισμού να προσπαθεί να αποκαταστήσει ή να διατηρήσει τον έλεγχο σε έναν κόσμο που απότομα έγινε ανασφαλής και απρόβλεπτος.

Παράλληλα, όσοι είχαν ήδη OCD είδαν ότι τα συμπτώματά τους επιδεινώθηκαν. Συχνά, το PTSD συνυπάρχει με το OCD σε αυτούς που έχουν εκτεθεί σε σοβαρά τραυματικά γεγονότα — όχι απλώς ως συνοδευτική διαταραχή, αλλά ενεργά ως μια μορφή αντίδρασης στο τραύμα.

Πώς συνδέονται PTSD και OCD

Η σχέση μεταξύ PTSD και OCD φαίνεται να στηρίζεται σε κάποιες κοινές βασικές εμπειρίες:

Έκθεση σε ακραίο στρες ή απειλή: Όταν κάποιος βιώνει κάτι που απειλεί τη ζωή του ή τη σωματική του ακεραιότητα, η αίσθηση ότι ο κόσμος είναι απρόβλεπτος ή επικίνδυνος μπορεί να ενεργοποιήσει ανάγκες ελέγχου, ασφάλειας, και πρόληψης του χειρότερου.
Αισθημά ασφάλειας και προστασίας: Κατά τη διάρκεια ή μετά από ένα τραύμα, πολλοί νιώθουν ότι η ασφάλεια τους έχει διαταραχθεί. Οι καταναγκασμοί και οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές συχνά εμφανίζονται ως τρόποι για να ανακτηθεί κάποια αίσθηση ασφάλειας — π.χ. ελέγχοντας, καθαρίζοντας, οργανώνοντας.
Αλληλεπίδραση με υπάρχουσες ευαισθησίες: Δεν είναι όλοι εξίσου ευάλωτοι στο να αναπτύξουν OCD μετά από τραύμα. Άτομα με γενετική προδιάθεση, με ιστορικό άγχους ή άλλων ψυχικών διαταραχών, με χαμηλή κοινωνική στήριξη ή με προηγούμενες εμπειρίες τραύματος, φαίνεται να έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.

Ποια είναι τα συμπτώματα της OCD που σχετίζονται με τραύμα

Τα συμπτώματα που εμφανίζονται μετά από τραύμα μπορεί να περιλαμβάνουν:

Καταναγκαστικός έλεγχος: Επαναλαμβανόμενα τσεκαρίσματα (θύρες, παράθυρα, ασφαλίδες) με στόχο τη διασφάλιση ότι δεν θα συμβεί κάτι κακό.
Καθαρισμός ή απολύμανση: Συχνό ή υπερβολικό, με φόβο μόλυνσης ή απειλής που ίσως έχει συνδεθεί με το τραύμα.
Τελετουργικά και τάξη: Οργάνωση αντικειμένων με συγκεκριμένο τρόπο ή ανά περιόδους που προκαλούν άγχος αν δεν τηρηθούν.
Εμμονικές σκέψεις: Επαναλαμβανόμενες, ανεπιθύμητες σκέψεις που μπορεί να σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το τραυματικό γεγονός — φόβος ότι κάτι παρόμοιο θα συμβεί ξανά, ή ότι κάποιος έχει παραλείψει κάτι που μπορεί να αποτρέψει τον κίνδυνο.

Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και ποιότητα ζωής

Η εμφάνιση ή επιδείνωση του OCD μετά από τραύμα μπορεί να έχει σημαντική επίδραση:

Μειωμένη ικανότητα να λειτουργεί κάποιος στην καθημερινότητα, λόγω χρόνου που δαπανάται σε τελετουργικά ή ελέγχους.
Αύξηση του άγχους, της συναισθηματικής εξάντλησης και της αίσθησης ότι δεν υπάρχει έλεγχος στη ζωή.
Επιπτώσεις στις σχέσεις: οι σύντροφοι ή μέλη της οικογένειας μπορεί να μην κατανοούν τις καταναγκαστικές συμπεριφορές ή να τις θεωρούν υπερβολικές.
Πιθανότητα συνύπαρξης με άλλες διαταραχές όπως κατάθλιψη ή διαταραχές άγχους, που μπορεί να επιδεινωθούν με την πάροδο του χρόνου.

Τι μπορεί να βοηθήσει

Για όσους αντιμετωπίζουν ή παρατηρούν τέτοια συμπτώματα σε εαυτόν ή σε κάποιον κοντινό:

Αναγνώριση των συμπτωμάτων: Η επίγνωση ότι αυτές οι συμπεριφορές δεν είναι «παράξενες επιλογές» αλλά πιθανά σημάδια ψυχικής δυσφορίας είναι το πρώτο βήμα.
Ψυχοθεραπεία: Θεραπείες που στοχεύουν τόσο το τραύμα όσο και τις ιδεοληψίες/καταναγκασμούς μπορούν να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Θεραπείες όπως η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) και άλλες προσεγγίσεις τραυματοαναλυτικές μπορεί να βοηθήσουν.
Εκπαίδευση και υποστήριξη: Πληροφόρηση για το τι είναι OCD, τι είναι PTSD, πώς διαφέρουν αλλά και πώς αλληλεπιδρούν. Η κοινωνική στήριξη και η συμμετοχή σε ομάδες που κατανοούν το τραύμα μπορούν να μειώσουν το αίσθημα μοναξιάς και αβεβαιότητας.
Ολιστική αντιμετώπιση: Διαχείριση του άγχους, βελτίωση ύπνου, μείωση του στρες, σωματική άσκηση — όλα αυτά ενισχύουν την αντοχή του οργανισμού στο ψυχικό τραύμα.

Το τραύμα δεν επιφέρει μόνο PTSD· μπορεί να πυροδοτήσει ή να επιδεινώσει την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, με συμπτώματα που επηρεάζουν σημαντικά την καθημερινή ζωή. Η αναγνώριση αυτής της σύνδεσης είναι κρίσιμη, ώστε οι θεραπείες να προσεγγίζουν το άτομο συνολικά — ως σώμα και ψυχή. Όσο πιο γρήγορα αντιμετωπισθεί το θέμα, τόσο πιο πιθανό να αποφευχθεί η χρόνια δυσκολία και η επιδείνωση της ψυχικής υγείας.