Πώς οι ενήλικες μαθαίνουν να ξεχωρίζουν τα σημάδια ασθένειας

Μια πρόσφατη έρευνα αποδεικνύει ότι οι ενήλικες μπορούν να εκπαιδευτούν ώστε να αναγνωρίζουν πρόσωπα που είναι άρρωστα και να αποφεύγουν την επαφή μαζί τους – κάτι που μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην πρόληψη μεταδοτικών ασθενειών. Παρακάτω ακολουθεί μια ανάλυση των ευρημάτων και του τι σημαίνουν στην πράξη.

Τι έδειξε η μελέτη

Η έρευνα διεξήχθη από πανεπιστήμια όπως του Μαϊάμι, του James Madison και του Duke. Συμμετείχαν 133 ενήλικες, κυρίως φοιτητές, οι οποίοι εμβαθύνθηκαν σε μια διαδικασία αξιολόγησης προσώπων – τόσο όταν τα άτομα ήταν υγιή, όσο και όταν είχαν κάποια μεταδοτική ασθένεια όπως η γρίπη, το κοινό κρυολόγημα, ο στρεπτόκοκκος ή παρόμοια.

Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες:

• Η ομάδα εκπαίδευσης, η οποία παρακολούθησε σχετική ενημέρωση για μεταδοτικές ασθένειες, έβλεπε διδακτικό υλικό (βίντεο, εκπαιδευτική ιστορία), κι έκανε πρακτικές δοκιμές με ανατροφοδότηση για να μάθει να εντοπίζει πρόσωπα που φαίνονται άρρωστα (με εστία στα χαρακτηριστικά όπως τα βλέφαρα που “πέφτουν” ή οι γωνίες του στόματος που χαλαρώνουν).

• Μια ομάδα ελέγχου, χωρίς τη συγκεκριμένη εκπαίδευση.

Αρχικά, οι δύο ομάδες ξεκινούσαν με περίπου 65 % ακρίβεια στην αποφυγή προσώπων με σημάδια αρρώστιας, όταν τους ζητείτο να αποφύγουν άτομα που φαίνονται άρρωστα. Μετά την εκπαίδευση, η εκπαιδευτική ομάδα ανέβασε την απόδοσή της στο ~70 %, ενώ η ομάδα ελέγχου δεν έδειξε βελτίωση.

Ένα πολύ ενδιαφέρον εύρημα είναι ότι η βελτίωση αφορούσε κυρίως την ασυνείδητη συμπεριφορά αποφυγής και όχι τόσο την ρητή αναγνώριση «ποιος είναι άρρωστος». Δηλαδή, η εκπαίδευση έκαψε ορισμένα αντανακλαστικά, έτσι ώστε να αποφεύγονται πρόσωπα που δείχνουν ασθένεια χωρίς να χρειάζεται να λέμε «αυτός είναι άρρωστος».

Επίσης, η έρευνα χρησιμοποίησε τεχνολογία παρακολούθησης ματιών (eye-tracking) για να καταγράψει πού κοιτάζουν οι άνθρωποι όταν βλέπουν προσώπους. Διαπιστώθηκε ότι οι εκπαιδευμένοι συμμετέχοντες κοιτούσαν πιο ισορροπημένα ανάμεσα σε «άρρωστα» και «υγιή» πρόσωπα, και έκαναν περισσότερα διαλείμματα ανάμεσα στο στόμα και τα βλέφαρα – χαρακτηριστικά σημάδια που συνδέονται με ασθένεια.

Γιατί έχει σημασία

Τα ευρήματα έχουν αρκετές πρακτικές επιπτώσεις:

1. Δημόσια υγεία
   Ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης σε ανθρώπους ώστε να εντοπίζουν έγκαιρα σημάδια ασθένειας μπορεί να βοηθήσει στη μείωση μετάδοσης λοιμώξεων — ειδικά σε περιόδους επιδημιών. Αν αρκετοί άνθρωποι μάθουν να αποφεύγουν ασθενείς πιο γρήγορα, μπορεί να περιοριστεί η εξάπλωση.

2. Εκπαίδευση παιδιών
   Καθώς τα παιδιά φαίνεται ότι δυσκολεύονται περισσότερο να αναγνωρίσουν πρόσωπα που είναι άρρωστα, η εκπαίδευση από νωρίς θα μπορούσε να έχει μεγαλύτερα οφέλη — και να δημιουργήσει γενιές πιο ενημερωμένες σε αυτό το κομμάτι.

3. Εφαρμογές σε επαγγελματικούς χώρους
   Επαγγελματίες υγείας, εκπαιδευτικοί, εργαζόμενοι σε υπηρεσίες με μεγάλη επικοινωνία με κοινό (π.χ. εξυπηρέτηση πελατών) θα μπορούσαν να επωφεληθούν από κατάλληλη εκπαίδευση ώστε να εντοπίζουν σημάδια ασθένειας πιο έγκαιρα, χωρίς να βασίζονται αποκλειστικά σε ρητές δηλώσεις ασθενών.

4. Ηθικά ζητήματα
   Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι δεν πρόκειται να διδάξουν υπερβολική υποψία ή φόβο προς τους άρρωστους, αλλά ακρίβεια στην αντίληψη. Υπάρχει κίνδυνος η εκπαίδευση αυτή να ενισχύσει φοβίες ή κοινωνικούς στιγματισμούς αν δεν γίνει με ευαισθησία.

Περιορισμοί & τι μέλλει να γίνει

• Η βελτίωση ήταν μικρή – από 65 % σε 70 %. Υπάρχει περιθώριο να γίνει πολύ πιο σημαντική σε μεγαλύτερους πληθυσμούς ή με πιο εκτενή εκπαίδευση.

• Δεν αυξήθηκε η ρητή ικανότητα αναγνώρισης της ασθένειας — δηλαδή, οι συμμετέχοντες δεν έμαθαν απαραίτητα να «ονομάζουν» ποια συγκεκριμένη ασθένεια έχει κάποιος, απλώς βελτίωσαν την αποφυγή.

• Πρέπει να εξεταστεί πώς η εκπαίδευση αυτή λειτουργεί σε διαφορετικούς πολιτισμούς, ηλικίες και υπό διαφορετικές συνθήκες (π.χ. με ασθενείς που καλύπτονται με μάσκες ή άλλα μέσα).

Η μελέτη μας λέει ότι η ικανότητα να βλέπουμε πρόσωπα που εμφανίζουν σημάδια ασθένειας δεν είναι κάτι στατικό,αλλά μπορεί να βελτιωθεί. Λίγη εκπαίδευση, προσοχή στα χαρακτηριστικά (μάτια, στόμα), και εξάσκηση μπορούν να ενισχύσουν τον τρόπο με τον οποίο αποφεύγουμε πιθανώς μεταδοτικές επαφές. Σε έναν κόσμο με πανδημίες και λοιμώξεις, η ευθύνη της πρόληψης δεν είναι μόνο των νοσοκομείων αλλά και του καθενός από εμάς. Αν μάθουμε να προσέχουμε, να αναγνωρίζουμε μικρές ενδείξεις, μπορούμε όλοι να συμβάλουμε στη μείωση της εξάπλωσης ασθενειών — χωρίς πανικό, αλλά με ενημέρωση, υπευθυνότητα και συνείδηση.