Σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου: Όταν το βιολογικό ρολόι «καθυστερεί»

Είσαι περισσότερο «νυχτοπούλι» παρά πρωινός τύπος; Δυσκολεύεσαι να αποκοιμηθείς πριν τις πρώτες πρωινές ώρες και το ξύπνημα νωρίς σου φαίνεται βασανιστικό; Αν ναι, ίσως να πάσχεις από το Σύνδρομο Καθυστερημένης Φάσης Ύπνου (DSPS), μια διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού που επηρεάζει την ώρα που αποκοιμιέσαι και ξυπνάς.

Τι είναι το Σύνδρομο Καθυστερημένης Φάσης Ύπνου;

Το Σύνδρομο Καθυστερημένης Φάσης Ύπνου είναι μια διαταραχή κατά την οποία το εσωτερικό βιολογικό ρολόι αργεί σημαντικά σε σχέση με τις συνηθισμένες κοινωνικές ώρες ύπνου και εγρήγορσης. Έτσι, το άτομο τείνει να αποκοιμιέται πολύ αργά – συχνά μετά τη 1 ή 2 τα ξημερώματα – και δυσκολεύεται να ξυπνήσει νωρίς το πρωί. Η διαταραχή εμφανίζεται κυρίως στην εφηβεία και την πρώιμη ενήλικη ζωή. Υπολογίζεται ότι επηρεάζει έως και το 16% των εφήβων και περίπου 3% των ενηλίκων, καθιστώντας την αρκετά συχνή, αλλά συχνά παρεξηγημένη.

Συμπτώματα

Τα βασικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Δυσκολία στον ύπνο σε φυσιολογική ώρα: ακόμη κι αν ξαπλώσεις νωρίς, ο ύπνος καθυστερεί.

• Δυσκολία στο πρωινό ξύπνημα: η έλλειψη ύπνου κάνει το πρωινό ξύπνημα σχεδόν αδύνατο.

• Υπερβολική υπνηλία την ημέρα: μειωμένη συγκέντρωση, υπνηλία στο σχολείο ή στη δουλειά.

• Καλύτερος ύπνος σε αργό ωράριο: τα Σαββατοκύριακα ή στις διακοπές, όταν μπορείς να κοιμηθείς μέχρι αργά, νιώθεις ξεκούραστος.

Αυτή η κατάσταση μπορεί να προκαλέσει παρεξηγήσεις, καθώς συχνά οι γύρω αποδίδουν την αργοπορία ή την κούραση σε «τεμπελιά», ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για βιολογική διαταραχή.

Επιπτώσεις στην υγεία

Το DSPS δεν είναι απλώς μια «κακή συνήθεια». Η χρόνια στέρηση ύπνου έχει σοβαρές συνέπειες:

Σωματική υγεία

Η έλλειψη ύπνου συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για:

• υπέρταση,

• καρδιοπάθειες,

• εγκεφαλικό επεισόδιο,

• σακχαρώδη διαβήτη,

• παχυσαρκία.

Επίσης, αυξάνει την πιθανότητα ατυχημάτων στο δρόμο ή στην εργασία λόγω μειωμένης εγρήγορσης.

Ψυχική υγεία

Η αϋπνία και η κόπωση μπορεί να οδηγήσουν σε:

• ευερεθιστότητα,

• άγχος,

• κατάθλιψη,

• δυσκολία στη μνήμη και στη μάθηση,

• μειωμένη λήψη αποφάσεων.

Έρευνες δείχνουν ότι έως και 70% των ατόμων με DSPS παρουσιάζουν ψυχιατρικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη ή διπολική διαταραχή.

Ποιότητα ζωής

Η συνεχής αδυναμία προσαρμογής στο «κανονικό» ωράριο μπορεί να οδηγήσει σε:

• χαμηλές σχολικές ή επαγγελματικές επιδόσεις,

• συχνές απουσίες ή απολύσεις,

• κοινωνικές συγκρούσεις και οικογενειακές εντάσεις.

Ακόμη κι αν το σύνδρομο υποχωρήσει με την ηλικία, οι συνέπειες μπορεί να αφήσουν μακροχρόνιο αποτύπωμα στη ζωή του ατόμου.

Αίτια

Τα αίτια του DSPS είναι πολυπαραγοντικά:

• Ορμονικές αλλαγές: Η μελατονίνη (ορμόνη ύπνου) και η κορτιζόλη (ορμόνη εγρήγορσης) μπορεί να παρουσιάζουν διαταραγμένο ρυθμό.

• Γενετικοί παράγοντες: Η κληρονομικότητα φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο.

• Εφηβεία και τρόπος ζωής: Οι κοινωνικές δραστηριότητες και η χρήση οθονών αργά το βράδυ επιδεινώνουν την καθυστέρηση του βιολογικού ρολογιού.

Διάγνωση

Η διάγνωση γίνεται από ειδικό ιατρό ύπνου και μπορεί να περιλαμβάνει:

• Ιατρική συνέντευξη και καταγραφή συνηθειών ύπνου.

• Ακτιγραφία (φορητή συσκευή που καταγράφει κύκλους ύπνου-αφύπνισης).

• Μελέτη ύπνου σε ειδικό εργαστήριο.

• Ορμονικές εξετάσεις (π.χ. μελατονίνης).

Αντιμετώπιση

Υπάρχουν στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν:

• Χρονοθεραπεία: σταδιακή μετατόπιση της ώρας ύπνου προς νωρίτερα.

• Φωτοθεραπεία: έκθεση σε έντονο φως το πρωί για επαναρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού.

• Συμπληρώματα μελατονίνης: με ιατρική καθοδήγηση.

• Υγιεινή ύπνου: σταθερό ωράριο, αποφυγή καφεΐνης και οθονών πριν τον ύπνο, ήσυχο και σκοτεινό περιβάλλον.

• Ψυχολογική υποστήριξη: όταν συνυπάρχουν άγχος ή κατάθλιψη.

Το Σύνδρομο Καθυστερημένης Φάσης Ύπνου είναι μια πραγματική διαταραχή και όχι ένδειξη «τεμπελιάς». Επηρεάζει σοβαρά την υγεία, την ψυχολογία και την καθημερινότητα, ιδιαίτερα των εφήβων και νέων ενηλίκων. Με σωστή διάγνωση και θεραπεία, είναι δυνατό να επαναρρυθμιστεί το βιολογικό ρολόι και να βελτιωθεί σημαντικά η ποιότητα ζωής.