Συγχώρεση: Γιατί είναι τόσο δύσκολο να συγχωρήσουμε τον εαυτό μας;

Μια νέα μελέτη από το Πανεπιστήμιο Flinders στην Αυστραλία φωτίζει ένα από τα πιο σύνθετα και ανθρώπινα ερωτήματα: γιατί είναι τόσο δύσκολο να συγχωρήσουμε τον εαυτό μας, ακόμη και όταν ξέρουμε ότι η συγχώρεση θα έκανε καλό στην ψυχική μας υγεία; Δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό Self and Identity, η έρευνα εξέτασε τις προσωπικές εμπειρίες 80 ατόμων που βίωσαν ενοχές, ντροπή και αυτοκατάκριση έπειτα από ένα λάθος ή μια δύσκολη περίοδο. Μέσα από τις αφηγήσεις τους, αναδύθηκαν βαθύτερες ψυχολογικές ανάγκες που επηρεάζουν την ικανότητά μας να προχωράμε.

Η διαφορά ανάμεσα στο “προχωράω” και στο “συγχωρώ”

Η καθηγήτρια Ψυχολογίας Lydia Woodyatt, επικεφαλής της μελέτης, εξηγεί πως η αυτοσυγχώρεση δεν είναι μια απλή πράξη εγκατάλειψης της ενοχής: «Δεν πρόκειται απλώς για το να ξεχάσεις ή να “κλείσεις” ένα κεφάλαιο. Η συγχώρεση του εαυτού είναι μια βαθύτερη διαδικασία συμφιλίωσης με το ποιος είσαι, τι έκανες και πώς θα συνεχίσεις από εδώ και πέρα».

Όσοι συμμετέχοντες κατάφεραν τελικά να συγχωρήσουν τον εαυτό τους, εξακολουθούσαν να θυμούνται το συμβάν—όμως τα συναισθήματα ενοχής και ντροπής ήταν πλέον πιο ήπια και αραιά. Το παρελθόν δεν καθόριζε πια την καθημερινότητά τους. Αντίθετα, όσοι δεν είχαν μπορέσει να φτάσουν στην αυτοσυγχώρεση περιέγραφαν μια αίσθηση «κολλήματος» στο παρελθόν, σαν να ζούσαν ξανά και ξανά το ίδιο λάθος. Τα έντονα συναισθήματα ενοχής, τύψεων, ντροπής και αυτοκατηγορίας κυριαρχούσαν.

Όταν η ενοχή δεν προέρχεται από λάθος

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα της μελέτης είναι ότι η ενοχή και η αυτοκαταδίκη δεν προέρχονται πάντα από κάτι “κακό” που κάναμε. Συχνά, άνθρωποι που υπήρξαν οι ίδιοι θύματα (π.χ. σε σχέσεις, σε τραυματικές καταστάσεις ή σε καταστάσεις πέρα από τον έλεγχό τους) αισθάνονταν εξίσου υπεύθυνοι ή ανεπαρκείς. Η καθηγήτρια Woodyatt σημειώνει: «Ορισμένοι νιώθουν ενοχές όχι γιατί έβλαψαν κάποιον, αλλά επειδή αισθάνονται ότι δεν κατάφεραν να προστατεύσουν ή να βοηθήσουν ένα αγαπημένο τους πρόσωπο. Η ευθύνη που αισθανόμαστε συχνά ξεπερνά τα πραγματικά μας όρια ελέγχου.»

Η ηθική πληγή και η ανάγκη για “ηθική αποκατάσταση”

Η μελέτη εισάγει την έννοια της “ηθικής πληγής” – μια βλάβη που συνδέεται με την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας ως ηθικό και υπεύθυνο άνθρωπο. Αυτή η πληγή προκαλεί εσωτερική σύγκρουση και ψυχολογικό πόνο. Η ντροπή και η ενοχή, εξηγούν οι ερευνητές, είναι σημάδια που υποδεικνύουν πού ακριβώς έχει “χτυπηθεί” η ψυχική μας ταυτότητα:

• Η ανάγκη για αυτονομία και έλεγχο (agency)

• Η ανάγκη για ανήκειν και αποδοχή (belonging)

• Η ανάγκη για συνέπεια με τις αξίες μας

Η συγχώρεση έρχεται όταν σταδιακά αποκαθίστανται αυτές οι ψυχολογικές ανάγκες. Δεν είναι μια στιγμιαία απόφαση, αλλά μια μακρά διαδικασία ενδοσκόπησης, αποδοχής και ηθικής “επανοικοδόμησης”.

Τι κάνουν διαφορετικά όσοι καταφέρνουν να συγχωρήσουν τον εαυτό τους;

Οι συμμετέχοντες που κατάφεραν να ξεπεράσουν την αυτοκαταδίκη ανέφεραν ότι:

• Αποδέχθηκαν τα όριά τους: Αναγνώρισαν ότι κάποτε δεν είχαν τη γνώση, την ωριμότητα ή τον έλεγχο που θα είχαν σήμερα.

• Εστίασαν στο μέλλον: Επέλεξαν να ζήσουν σύμφωνα με τις αξίες τους, αντί να τιμωρούν τον εαυτό τους συνεχώς για το παρελθόν.

• Ζήτησαν υποστήριξη: Μίλησαν με άλλους, κάτι που βοήθησε να μειωθεί το βάρος των συναισθημάτων τους.

Η σημασία της έρευνας για την ψυχική υγεία και την αποκατάσταση

Η μελέτη της ομάδας του Flinders University έχει σημαντικές εφαρμογές στην ψυχοθεραπεία αλλά και στην κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, π.χ. από εγκληματολόγους. Η ψυχολόγος και εγκληματολόγος Dr. Melissa de Vel-Palumbo σημειώνει: «Μέσα από πραγματικές ιστορίες ανθρώπων που κουβαλούν ενοχές για δεκαετίες, αποκτούμε μοναδική πρόσβαση στον τρόπο που το μυαλό επεξεργάζεται την ενοχή και την ανάληψη ευθύνης.»

Η συγχώρεση του εαυτού είναι μια πράξη αγάπης και ωριμότητας

Η αυτοσυγχώρεση δεν σημαίνει ότι ξεχνάμε ή “σβήνουμε” το παρελθόν. Είναι μια συνειδητή πράξη συμφιλίωσης με τον εαυτό μας και μια επιλογή να συνεχίσουμε να ζούμε με ακεραιότητα και αξίες. Για όσους παλεύουν με την αυτοκατηγορία, η κατανόηση της βαθύτερης ανάγκης για ηθική αποκατάσταση ίσως αποτελέσει το πρώτο βήμα προς την ελευθερία.