Υγιής γήρανση: Γιατί μερικοί άνθρωποι γερνούν πιο γρήγορα από άλλους;

Η γήρανση είναι αναπόφευκτη, ωστόσο δεν προχωρά με τον ίδιο τρόπο για όλους. Κάποιοι άνθρωποι φτάνουν τα 90 τους χρόνια με σώμα και πνεύμα σε εξαιρετική κατάσταση, ενώ άλλοι ταλαιπωρούνται από διαβήτη, άνοια ή κινητικά προβλήματα ήδη από τη μέση ηλικία. Επίσης, ενώ κάποιοι αναρρώνουν εύκολα από μια πτώση ή μια λοίμωξη, άλλοι δεν καταφέρνουν ποτέ να επανέλθουν.

Μια νέα έρευνα που ηγήθηκε το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο στο Μπόλντερ και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Genetics, επιχειρεί να εξηγήσει αυτές τις διαφορές. Η διεθνής ερευνητική ομάδα εντόπισε περισσότερα από 400 γονίδια που σχετίζονται με την επιταχυνόμενη γήρανση και την ευπάθεια, προσφέροντας νέες γνώσεις για το γιατί μερικοί άνθρωποι γερνούν πιο γρήγορα από άλλους.

Η έννοια της «ευπάθειας» στη γήρανση

Η μελέτη επικεντρώνεται στον όρο «ευπάθεια» (frailty), που περιγράφει την πολυσυστημική φυσιολογική παρακμή η οποία συνοδεύει την ηλικία. Υπολογίζεται ότι πάνω από 40% των ενηλίκων άνω των 65 ετών θεωρούνται κλινικά ευπαθείς. Οι γιατροί αξιολογούν την ευπάθεια μέσω ενός δείκτη 30 σημείων, ο οποίος περιλαμβάνει στοιχεία όπως η ταχύτητα βάδισης, η δύναμη σύλληψης, ο αριθμός των διαγνωσμένων ασθενειών και το επίπεδο κοινωνικής δραστηριότητας.

Ωστόσο, αυτός ο δείκτης έχει περιορισμούς: δύο άτομα μπορεί να λάβουν τον ίδιο υψηλό βαθμό ευπάθειας, παρότι το ένα διατηρεί καλή μνήμη αλλά έχει κινητικά προβλήματα, ενώ το άλλο διαθέτει καλή σωματική υγεία αλλά παρουσιάζει σοβαρή γνωστική έκπτωση. Αυτό καθιστά δύσκολο τόσο για τους γιατρούς να προτείνουν στοχευμένες θεραπείες όσο και για τους επιστήμονες να εντοπίσουν τα ακριβή αίτια της ανθυγιεινής γήρανσης.

Γενετικοί παράγοντες και διαφορετικοί τύποι γήρανσης

Για να απαντήσουν σε αυτά τα ερωτήματα, οι ερευνητές πραγματοποίησαν μια μελέτη συσχέτισης σε όλο το γονιδίωμα (genome-wide association study), αναλύοντας DNA και δεδομένα υγείας από εκατοντάδες χιλιάδες συμμετέχοντες στη βρετανική βάση UK Biobank και άλλες δημόσιες βάσεις. Αναγνώρισαν 408 γονίδια που συνδέονται με την ευπάθεια και την επιταχυνόμενη γήρανση – μια τεράστια αύξηση σε σχέση με τα μόλις 37 γονίδια που είχαν εντοπιστεί σε προηγούμενες μελέτες. Τα γονίδια αυτά σχετίζονται με διάφορους υποτύπους ανθυγιεινής γήρανσης, όπως:

• Σωματική αναπηρία

• Γνωστική έκπτωση

• Μεταβολικά προβλήματα

• Πολλαπλές χρόνιες ασθένειες

• Ανθυγιεινός τρόπος ζωής

• Περιορισμένη κοινωνική υποστήριξη

Για παράδειγμα, το γονίδιο SP1, που σχετίζεται με τη λειτουργία του ανοσοποιητικού και τη νόσο Αλτσχάιμερ, βρέθηκε να συνδέεται έντονα με τον υποτύπο της «γνωστικής έκπτωσης». Αντίθετα, το γονίδιο FTO, γνωστό για τη σχέση του με την παχυσαρκία, φάνηκε να εμπλέκεται σε πολλαπλές κατηγορίες ανθυγιεινής γήρανσης. Αυτά τα ευρήματα δείχνουν ότι η γήρανση δεν είναι μια ενιαία διαδικασία, αλλά ότι πίσω από κάθε μορφή «ευπάθειας» βρίσκονται διαφορετικοί βιολογικοί μηχανισμοί.

Οι επιπτώσεις για την ιατρική και την κοινωνία

Η μελέτη ενισχύει την υπόθεση της γεροεπιστήμης (geroscience hypothesis), σύμφωνα με την οποία για να αντιμετωπιστούν οι χρόνιες παθήσεις που συνοδεύουν τη γήρανση, πρέπει να στοχεύσουμε στη γήρανση την ίδια. Στο άμεσο μέλλον, οι επιστήμονες προτείνουν ότι οι κλινικές μετρήσεις ευπάθειας θα πρέπει να διαχωρίζονται στους έξι βασικούς υποτύπους.

Έτσι, ένας ασθενής που παρουσιάζει γνωστική ευπάθεια θα μπορούσε να κατευθυνθεί σε θεραπείες πρόληψης της άνοιας, ενώ κάποιος με μεταβολική ευπάθεια θα μπορούσε να λάβει μέτρα για την πρόληψη του διαβήτη ή των καρδιοπαθειών. Επιπλέον, οι ερευνητές φαντάζονται ένα μέλλον στο οποίο οι άνθρωποι θα λαμβάνουν έναν πολυγονιδιακό δείκτη κινδύνου (polygenic risk score), που θα τους δείχνει με λεπτομέρεια σε ποιες μορφές ανθυγιεινής γήρανσης είναι πιο επιρρεπείς.

Υπάρχει πιθανότητα για ένα «αντιγηραντικό χάπι»;

Παρόλο που η ιδέα ενός μοναδικού μαγικού χαπιού που σταματάει τη γήρανση παραμένει ουτοπική, οι επιστήμονες δεν αποκλείουν την ανάπτυξη φαρμάκων που να στοχεύουν σε συγκεκριμένα «πακέτα» προβλημάτων. Για παράδειγμα, στο μέλλον μπορεί να υπάρξει ένα χάπι που να αντιμετωπίζει συνδυασμένα τις μεταβολικές παθήσεις που σχετίζονται με την ηλικία, ή ένα άλλο που να επιβραδύνει την εμφάνιση της γνωστικής παρακμής. Όπως σημειώνει ο καθηγητής Andrew Grotzinger από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, «δεν θα υπάρξει ένα και μοναδικό χάπι για όλες τις ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση. Όμως ίσως να μη χρειαστούμε πια εκατοντάδες διαφορετικά φάρμακα».

Η γήρανση παραμένει μια σύνθετη και πολυπαραγοντική διαδικασία. Η νέα αυτή μελέτη, που χαρτογραφεί εκατοντάδες γονίδια, προσφέρει πολύτιμες ενδείξεις για το γιατί κάποιοι άνθρωποι γερνούν πιο γρήγορα και αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας νωρίτερα. Η κατανόηση αυτών των μηχανισμών δεν ανοίγει μόνο τον δρόμο για πιο στοχευμένες θεραπείες, αλλά και για την ανάπτυξη στρατηγικών πρόληψης που μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως. Η βιολογία της γήρανσης ίσως να μην μας χαρίσει την «αιώνια νεότητα», αλλά μπορεί να μας φέρει πιο κοντά σε μια ζωή με περισσότερα χρόνια υγείας, ανεξαρτησίας και αξιοπρέπειας.