Τι είναι τα ρυθμιστικά Τ-κύτταρα; Η επιστήμη πίσω από το Νόμπελ Ιατρικής 2025

Η απονομή του Νόμπελ Ιατρικής σε μια ομάδα Αμερικανών και Ιαπώνων επιστημόνων αποκάλυψε τη σημασία που έχουν τα λεγόμενα ρυθμιστικά Τ-κύτταρα (regulatory T-cells ή Tregs) – οι «φρουροί ασφαλείας» του ανοσοποιητικού μας συστήματος, που εμποδίζουν το σώμα να επιτεθεί στον ίδιο του τον εαυτό. Η ανακάλυψη αυτή, που άλλαξε ριζικά την κατανόηση της ανοσολογικής ισορροπίας, ανοίγει τον δρόμο για νέες θεραπείες σε αυτοάνοσα νοσήματα και καρκίνο, παρότι τα πρώτα φάρμακα που βασίζονται σε αυτήν τη γνώση δεν έχουν ακόμη φτάσει στην κλινική πράξη.

Το ανοσοποιητικό σύστημα και οι «στρατιώτες» του

Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι η φυσική μας άμυνα απέναντι σε μικρόβια, ιούς και άλλους εισβολείς. Κεντρικό ρόλο έχουν τα λευκά αιμοσφαίρια – ειδικά τα Τ-κύτταρα – που αναγνωρίζουν και καταστρέφουν επικίνδυνους παθογόνους οργανισμούς ή ακόμη και καρκινικά κύτταρα.

Ωστόσο, μερικές φορές το σύστημα αυτό «μπερδεύεται» και στρέφεται κατά υγιών κυττάρων, προκαλώντας αυτοάνοσες παθήσεις όπως ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1, ο λύκος ή η σκλήρυνση κατά πλάκας. Εδώ ακριβώς μπαίνουν στο παιχνίδι τα ρυθμιστικά Τ-κύτταρα, τα οποία λειτουργούν σαν φρένο στο υπερδραστήριο ανοσοποιητικό, διασφαλίζοντας ότι δεν θα επιτεθεί στα ίδια τα κύτταρα του οργανισμού.

Οι «φρουροί ασφαλείας» του ανοσοποιητικού

Τα Tregs, όπως τα αποκάλεσε και η Επιτροπή Νόμπελ, είναι ουσιαστικά οι ελεγκτές του ανοσοποιητικού συστήματος. Σύμφωνα με τον καθηγητή Jonathan Fisher από το University College London, «τα ρυθμιστικά Τ-κύτταρα βάζουν τα φρένα στην ανοσολογική αντίδραση, ώστε να μην επιτεθεί εκεί που δεν πρέπει».

Για πολλά χρόνια, οι επιστήμονες πίστευαν ότι η ικανότητα αυτή της αυτορρύθμισης προερχόταν αποκλειστικά από τον θύμο αδένα, ένα μικρό όργανο στο άνω μέρος του στήθους όπου ωριμάζουν τα Τ-κύτταρα. Όμως, η εργασία των Shimon Sakaguchi, Mary Brunkow και Fred Ramsdell απέδειξε ότι υπάρχει μια ξεχωριστή ομάδα Τ-κυττάρων που αναλαμβάνει ακριβώς αυτόν τον ρόλο.

Πώς έγινε η ανακάλυψη

Ο Sakaguchi τη δεκαετία του 1980 υποψιάστηκε ότι ίσως υπάρχει ένα είδος κυττάρου που ελέγχει τα «επιθετικά» Τ-κύτταρα. Σε πειράματα σε ποντίκια, διαπίστωσε ότι η μεταμόσχευση συγκεκριμένων Τ-κυττάρων από ένα ζώο σε άλλο χωρίς θύμο αδένα προσέφερε προστασία από αυτοάνοσες νόσους.

Αργότερα, οι Brunkow και Ramsdell μελέτησαν μια μεταλλαγμένη σειρά ποντικών, γνωστή ως scurfy, που εμφάνιζε βαριές ανοσολογικές διαταραχές. Ανακάλυψαν ότι μια μετάλλαξη στο γονίδιο FOXP3 ήταν υπεύθυνη τόσο για τη νόσο στα ποντίκια όσο και για μια σπάνια ανθρώπινη πάθηση (IPEX).

Η αποκάλυψη ότι το FOXP3 ελέγχει την ανάπτυξη των ρυθμιστικών Τ-κυττάρων αποτέλεσε την καθοριστική στιγμή: οι ερευνητές απέδειξαν ότι υπάρχει ένα σύστημα εσωτερικού ελέγχου του ανοσοποιητικού, το οποίο κρατά την ισορροπία ανάμεσα στην άμυνα και στην αυτοπροστασία.

Πώς αλλάζει αυτή η γνώση την ιατρική

Η κατανόηση των Tregs έχει ανοίξει νέους δρόμους στην ανοσοθεραπεία.

• Σε αυτοάνοσα νοσήματα, η δυσλειτουργία αυτών των κυττάρων μπορεί να επιδεινώσει τη νόσο.

• Σε μεταμοσχεύσεις, τα Tregs συμβάλλουν στο να μη γίνει απόρριψη του μοσχεύματος.

• Στον καρκίνο, όμως, τα Tregs μπορούν να λειτουργήσουν εις βάρος μας: «φρενάρουν» υπερβολικά την ανοσολογική απόκριση, επιτρέποντας στους όγκους να αναπτύσσονται ανενόχλητοι.

Σήμερα, περισσότερες από 200 κλινικές δοκιμές παγκοσμίως ερευνούν θεραπείες που στοχεύουν στην ενίσχυση ή αναστολή των Tregs, ανάλογα με τη νόσο.

Το επόμενο βήμα

Αν και ακόμη δεν υπάρχει φάρμακο βασισμένο άμεσα στην ανακάλυψη των φετινών Νομπελιστών, οι ειδικοί θεωρούν ότι βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής στην ανοσολογία. Ο Sakaguchi εξέφρασε την ελπίδα ότι το βραβείο θα ωθήσει την έρευνα «προς την κατεύθυνση της κλινικής εφαρμογής».

Όπως σημειώνει ο Jonathan Fisher, «υπάρχει ένα μεγάλο χάσμα ανάμεσα στη γνώση που έχουμε για το ανοσοποιητικό και στην ικανότητά μας να τη μετατρέψουμε σε ασφαλή, αποτελεσματικά φάρμακα για τον άνθρωπο». Η ανακάλυψη των ρυθμιστικών Τ-κυττάρων απέδειξε ότι η φύση διαθέτει ένα δικό της σύστημα αυτοελέγχου. Αν μάθουμε να το κατανοούμε και να το ρυθμίζουμε, ίσως μια μέρα μπορέσουμε να θεραπεύσουμε νοσήματα που σήμερα θεωρούνται ανίατα.

Τα ρυθμιστικά Τ-κύτταρα είναι οι «διαιτητές» του ανοσοποιητικού μας – εξασφαλίζουν ότι η άμυνά μας δεν θα γίνει ο χειρότερος εχθρός μας. Χάρη στη δουλειά των τριών Νομπελιστών, η ιατρική βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ στο να αξιοποιήσει αυτή τη φυσική ισορροπία για την πρόληψη και θεραπεία σοβαρών παθήσεων.