Τα εμπορικά κέντρα μπορούν να υποστηρίξουν την ψυχική υγεία και να ανακουφίσουν τη μοναξιά

Για πολλούς ανθρώπους, ιδιαίτερα την περίοδο των Χριστουγέννων, η σκέψη ενός γεμάτου εμπορικού κέντρου προκαλεί άγχος και κόπωση. Συνωστισμός, θόρυβος, έντονος φωτισμός και ατελείωτες ουρές μοιάζουν με δοκιμασία υπομονής. Ωστόσο, πίσω από αυτή την επιφανειακή εικόνα, τα εμπορικά κέντρα φαίνεται να επιτελούν έναν απροσδόκητα σημαντικό κοινωνικό ρόλο, λειτουργώντας ως χώροι σύνδεσης και ψυχικής ανακούφισης, ιδιαίτερα για ηλικιωμένους και κοινωνικά απομονωμένους ανθρώπους.

Τα εμπορικά κέντρα ως «τρίτοι τόποι»

Ερευνητές δημόσιας υγείας στο Νορβηγικό Πανεπιστήμιο Βιοεπιστημών διαπίστωσαν ότι τα εμπορικά κέντρα λειτουργούν ως «τρίτοι τόποι»: χώροι που δεν είναι ούτε σπίτι ούτε εργασία, αλλά προσφέρουν δυνατότητες χαλάρωσης, κοινωνικής επαφής και αίσθησης του ανήκειν. Παραδοσιακά, αυτόν τον ρόλο είχαν καφετέριες, βιβλιοθήκες, εκκλησίες ή κοινοτικά κέντρα. Στη σύγχρονη αστική πραγματικότητα, τα εμπορικά κέντρα φαίνεται να έχουν αναλάβει αυτό το κενό.

Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Cities, βασίστηκε σε παρατηρήσεις και σε συνεντεύξεις με επισκέπτες ενός καθιερωμένου εμπορικού κέντρου στο Østfold της Νορβηγίας, με στόχο να κατανοηθεί πώς και γιατί οι άνθρωποι χρησιμοποιούν αυτούς τους χώρους κοινωνικά.

Ένα περιβάλλον χωρίς αποκλεισμούς

Σύμφωνα με τα ευρήματα, τα εμπορικά κέντρα προσφέρουν χώρους χωρίς αποκλεισμούς, προσβάσιμους τόσο σε τακτικούς όσο και σε περιστασιακούς επισκέπτες. Οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να καταναλώσουν χρήματα για να ανήκουν εκεί. Αρκεί να περπατήσουν, να καθίσουν, να παρατηρήσουν.

Πολλοί συμμετέχοντες ανέφεραν ότι τους αρκούσε απλώς να βρίσκονται σε ένα ζωντανό περιβάλλον. Η παρουσία άλλων ανθρώπων, ακόμα και χωρίς άμεση αλληλεπίδραση, δημιουργούσε αίσθημα άνεσης και ασφάλειας, μειώνοντας το αίσθημα μοναξιάς.

Ρουτίνες, φιλίες και καθημερινές τελετουργίες

Για αρκετούς, ιδιαίτερα μεγαλύτερους σε ηλικία επισκέπτες, το εμπορικό κέντρο αποτελεί μέρος της καθημερινής τους ρουτίνας. Υπάρχουν συγκεκριμένες ώρες, αγαπημένα καφέ και γνώριμα πρόσωπα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η διοίκηση των κέντρων έχει τοποθετήσει ακόμα και αναμνηστικές πλάκες προς τιμήν πιστών επισκεπτών, αναγνωρίζοντας τον ρόλο τους στην «ψυχή» του χώρου.

Τα καφέ λειτουργούν ως άτυπα σημεία συνάντησης, όπου κάποιος μπορεί να καθίσει για ώρες με ένα μόνο φλιτζάνι καφέ. Μέσα από μικρές καθημερινές ανταλλαγές –ένα χαμόγελο, ένα γεια, μια σύντομη κουβέντα– δημιουργούνται δεσμοί που, με τον καιρό, εξελίσσονται σε φιλίες.

Ανακούφιση από τη μοναξιά και το κοινωνικό άγχος

Ο ερευνητής Gry Rustad Pettersen επισημαίνει ότι τα εμπορικά κέντρα μπορούν να προσφέρουν άνεση σε περιόδους μοναξιάς, στρες ή κοινωνικού άγχους. Για ορισμένους ανθρώπους, λειτουργούν ακόμη και ως «ασφαλής χώρος» κοινωνικής εξάσκησης.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μια συμμετέχουσα που ξεκίνησε παραγγέλνοντας καφέ μέσω εφαρμογής, αποφεύγοντας την άμεση επαφή. Με τον καιρό, πέρασε σε παραγγελίες πρόσωπο με πρόσωπο και άρχισε να απολαμβάνει τις σύντομες συζητήσεις, με τελικό στόχο να ξεκινά η ίδια την κοινωνική επαφή.

Για ορισμένους ηλικιωμένους, το εμπορικό κέντρο ήταν ένα από τα ελάχιστα σημεία κοινωνικής συναναστροφής τους. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά μια 85χρονη συμμετέχουσα: «Δεν έχω κανέναν. Σε κάνει να καταλαβαίνεις γιατί φεύγω από το σπίτι».

Η ευρύτερη κοινωνική σημασία

Σε μια εποχή όπου η ψηφιακή επικοινωνία αντικαθιστά ολοένα και περισσότερο τη δια ζώσης επαφή, τα εμπορικά κέντρα έχουν εξελιχθεί σε άτυπες κοινωνικές υποδομές. Παρότι αντικατέστησαν παλαιότερους εμπορικούς δρόμους, συνεχίζουν να εξυπηρετούν έναν κρίσιμο κοινωνικό ρόλο.

Οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι χαρακτηριστικά όπως η προσβασιμότητα, η ουδετερότητα και η ζωντάνια των εμπορικών κέντρων θα μπορούσαν να αποτελέσουν έμπνευση για τον σχεδιασμό άλλων δημόσιων χώρων.

Στο πνεύμα των Χριστουγέννων

Καθώς η εορταστική περίοδος κορυφώνεται, αξίζει να δούμε τα εμπορικά κέντρα με διαφορετικό μάτι. Πέρα από τα ψώνια και τον καταναλωτισμό, μπορεί να αποτελούν μια σανίδα σωτηρίας για ανθρώπους που αναζητούν απλώς ανθρώπινη παρουσία.

Ίσως, λοιπόν, την επόμενη φορά που θα βρεθούμε σε ένα εμπορικό κέντρο, να θυμηθούμε ότι για κάποιον άλλον δεν είναι απλώς ένας χώρος αγορών, αλλά ένας χώρος ζωής, σύνδεσης και ελπίδας.