Προσπάθεια για καθολική πρόσβαση στην υγεία — πρόοδος αλλά και σημαντικές προκλήσεις

Η παγκόσμια προσέγγιση για καθολική υγειονομική κάλυψη και πρόσβαση στην υγεία σημειώνει πρόοδο — ωστόσο, για δισεκατομμύρια ανθρώπους, η φροντίδα παραμένει ακριβά ή απρόσιτη. Ένας πρόσφατος παγκόσμιος απολογισμός δείχνει πως, ενώ η κάλυψη υπηρεσιών υγείας έχει βελτιωθεί σημαντικά, οι οικονομικές πιέσεις και οι ανισότητες παραμένουν βαθιές.

Τι έχει πετύχει ως τώρα

• Σύμφωνα με την έκθεση World Health Organization (WHO) και World Bank Group, ο δείκτης υπηρεσιών υγείας (Service Coverage Index, SCI) ανέβηκε από 54 σε 71 μονάδες μεταξύ 2000 και 2023.

• Παράλληλα, το ποσοστό ανθρώπων που υποφέρουν οικονομικά λόγω άμεσων υγειονομικών δαπανών (out-of-pocket payments, OOP) μειώθηκε από 34% σε 26% μεταξύ 2000 και 2022.

• Οι μεγαλύτερες βελτιώσεις καταγράφονται σε χώρες με χαμηλό εισόδημα — εκεί όπου οι ανάγκες και τα κενά ήταν πρώτα.

• Η πρόοδος οφείλεται, εν μέρει, σε επιτυχίες στην πρόληψη και αντιμετώπιση λοιμωδών νοσημάτων, καθώς και σε βελτιώσεις στην καθαριότητα, στην υγιεινή και σε υποδομές δημόσιας υγείας.

Όμως, οι προκλήσεις είναι σοβαρές

• Κορυφαία ανησυχία είναι η αυξανόμενη οικονομική επιβάρυνση για τα πιο φτωχά στρώματα· σε 2022, 3 στους 4 ανθρώπους της φτωχότερης ομάδας αντιμετώπιζαν οικονομική δυσχέρεια λόγω υγειονομικών δαπανών, ενώ μεταξύ των πλουσιότερων το ποσοστό ήταν κάτω από 1 στους 25.

• Ανισότητες δεν αφορούν μόνο το εισόδημα: γυναίκες, άνθρωποι σε αγροτικές περιοχές, άτομα με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο ή με αναπηρίες, συχνά δυσκολεύονται περισσότερο να έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες υγείας.

• Ακόμη και στις πιο «προοδευμένες» περιοχές — π.χ. σε Ευρώπη — υπάρχουν ευάλωτες ομάδες που παραμένουν εκτός πλήρους κάλυψης και με υψηλό ρίσκο αδυναμίας πρόσβασης σε υπηρεσίες.

• Ο τομέας των μη-λοιμωδών νοσημάτων (π.χ. χρόνιες ασθένειες, καρδιοπάθειες, διαβήτης) και των υπηρεσιών μητρότητας / μητρότητας & παιδικής υγείας, παρά κάποιες βελτιώσεις, δεν έχει καλύψει επαρκώς τα κενά — ειδικά σε σύγκριση με τα προγράμματα για λοιμώδη νοσήματα.

Αυτό σημαίνει ότι, ακόμα και όταν η «θεραπευτική» υποδομή υπάρχει, πολλοί δεν μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν.

Τι χρειάζεται για να πετύχουμε καθολική κάλυψη έως το 2030

Η έκθεση υπογραμμίζει ότι για να επιτευχθεί ο στόχος της καθολικής κάλυψης (UHC) έως το 2030 απαιτούνται άμεσα και τολμηρά μέτρα. Οι βασικές προτεραιότητες είναι:

• Να διασφαλιστεί ότι η βασική υγειονομική περίθαλψη είναι δωρεάν στο σημείο παροχής για όσους ζουν σε φτώχεια ή ανήκουν σε ευάλωτες κατηγορίες.

• Να αυξηθούν οι δημόσιες επενδύσεις στα συστήματα υγείας και στην πρωτοβάθμια φροντίδα.

• Να μειωθούν οι άμεσες πληρωμές από τους χρήστες, ειδικά για φάρμακα, που αποτελούν έναν από τους κύριους παράγοντες οικονομικής επιβάρυνσης.

• Να επεκταθούν οι υπηρεσίες για μη-λοιμώδη νοσήματα, καθώς ο επιδημιολογικός φόρτος αλλάζει και τα χρόνια νοσήματα αυξάνονται.

• Να ενισχυθεί η πρωτοβάθμια φροντίδα, ώστε να γίνεται πρόληψη, έγκαιρη διάγνωση και φροντίδα στην πρώτη γραμμή.

• Να υιοθετηθεί διεπιστημονική, πολυτομεακή προσέγγιση — αναγνωρίζοντας πως οι κοινωνικοοικονομικοί, περιβαλλοντικοί και εκπαιδευτικοί παράγοντες επηρεάζουν άμεσα την υγεία.

Τι σημαίνουν όλα αυτά στην πράξη

Για πολλές χώρες — ειδικά με χαμηλό ή μεσαίο εισόδημα — οι αλλαγές αυτές δεν είναι απλώς επιθυμητές, αλλά ζωτικής σημασίας. Η μείωση της οικονομικής επιβάρυνσης θα επιτρέψει σε περισσότερους ανθρώπους να ζητήσουν φροντίδα όταν τη χρειάζονται, χωρίς να κινδυνεύουν να πέσουν σε φτώχεια. Η ενίσχυση της πρωτοβάθμιας φροντίδας μπορεί να αποτρέψει την εξέλιξη χρόνιων ασθενειών, να μειώσει νοσηλείες και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής.

Η δεκαετία μέχρι το 2030 — στόχος του Sustainable Development Goals (SDGs) — μπορεί να είναι κρίσιμη: αν οι κυβερνήσεις αναλάβουν δράση, αλλάξει ο τρόπος χρηματοδότησης, και υπάρξει πολιτική βούληση, είναι ρεαλιστικό να δούμε σημαντική πρόοδο. Αν δεν γίνει όμως αυτό — αν το κόστος παραμείνει υψηλό, αν οι ανισότητες βαθαίνουν, και αν οι πλέον ευάλωτες κοινότητες αποκλειστούν — τότε η «καθολική κάλυψη» θα συνεχίσει να παραμένει όνειρο για δισεκατομμύρια ανθρώπους.

Η εμπειρία των τελευταίων ετών δείχνει πως ακόμη και όταν υπάρχει δυνατότητα — υποδομές, ιατρικό προσωπικό, φάρμακα — η ανισότητα στην πρόσβαση και το κόστος μπορεί να τινάξει στον αέρα την έννοια της «δικαιοσύνης στην υγεία». Αυτό σημαίνει πως η πορεία προς την καθολική υγεία δεν είναι μόνο ζήτημα ιατρικής — είναι κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό στοίχημα.