Προεφηβεία: Η αυξημένη χρήση των social media συνδέεται με χαμηλότερη γνωστική απόδοση

Μια νέα εκτενής μελέτη που δημοσιεύθηκε στο JAMA ρίχνει φως σε ένα ανησυχητικό φαινόμενο: τα παιδιά στην προεφηβεία που περνούν περισσότερες ώρες στα κοινωνικά δίκτυα παρουσιάζουν χαμηλότερες επιδόσεις σε τεστ μνήμης, λεξιλογίου και κατανόησης. Τα ευρήματα αυτά ενισχύουν τους φόβους ότι η υπερβολική χρήση των social media μπορεί να επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη του εγκεφάλου και τις γνωστικές λειτουργίες των προεφήβων.

Όταν η ψηφιακή καθημερινότητα γίνεται “δεύτερη ζωή”

Κατά μέσο όρο, ένα παιδί ηλικίας 9 έως 13 ετών περνά περίπου 5,5 ώρες καθημερινά μπροστά σε οθόνες για μη εκπαιδευτικούς λόγους. Από αυτό το χρόνο, ένα σημαντικό ποσοστό αφιερώνεται στα κοινωνικά δίκτυα — στην ανάρτηση περιεχομένου, στην περιήγηση στις δημοσιεύσεις άλλων και στην αλληλεπίδραση με διαδικτυακούς φίλους.

Σε αντίθεση με την παθητική θέαση τηλεόρασης, η χρήση των social media είναι ενεργητική και συνεχώς απαιτητική για τον εγκέφαλο. Οι ειδοποιήσεις, τα σχόλια, τα “likes” και η ανάγκη για συνεχή ενασχόληση ενεργοποιούν συνεχώς τα κέντρα λήψης αποφάσεων και επεξεργασίας πληροφοριών. Αυτή η διαρκής εγκεφαλική διέγερση μπορεί να προκαλεί κόπωση και να επηρεάζει τη συγκέντρωση, τη μνήμη και τη γλωσσική ανάπτυξη.

Η μελέτη του JAMA: Τι αποκάλυψαν οι επιστήμονες

Η έρευνα, που βασίστηκε σε δεδομένα από 6.554 παιδιά ηλικίας 9–13 ετών, αποτελεί μέρος του ευρύτερου προγράμματος Adolescent Brain Cognitive Development (ABCD) — ενός μακροχρόνιου ερευνητικού εγχειρήματος που παρακολουθεί την εγκεφαλική και γνωστική ανάπτυξη σχεδόν 12.000 παιδιών στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η ανάλυση των δεδομένων πραγματοποιήθηκε σε τρεις χρονικές φάσεις:

• Αρχική φάση (2016–2018) – όταν τα παιδιά ήταν 9–10 ετών,

• Πρώτο έτος (2017–2019),

• Δεύτερο έτος (2018–2020).

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μια στατιστική μέθοδο που ονομάζεται group-based trajectory modeling, η οποία επιτρέπει την κατηγοριοποίηση των παιδιών με βάση την πορεία της χρήσης των social media.

Προέκυψαν τρεις διακριτές ομάδες:

1. Πολύ χαμηλή ή καθόλου χρήση (57,6%)

2. Χαμηλή αλλά σταδιακά αυξανόμενη χρήση (36,6%)

3. Υψηλή και συνεχώς αυξανόμενη χρήση (5,8%)

Όσο περισσότερες ώρες online, τόσο χαμηλότερες επιδόσεις

Η γνωστική απόδοση αξιολογήθηκε με τη βοήθεια του NIH Toolbox Cognition Battery, ενός συνόλου τεστ που εξετάζουν βασικές πνευματικές δεξιότητες όπως:

• Αναγνωστική ικανότητα,

• Λεκτική μνήμη και λεξιλόγιο,

• Ταχύτητα αναγνώρισης προτύπων,

• Ακολουθιακή μνήμη.

Τα αποτελέσματα ήταν σαφή: τα παιδιά που ανήκαν στην ομάδα της υψηλής χρήσης social media είχαν χαμηλότερες βαθμολογίες σε όλες σχεδόν τις κατηγορίες, και ειδικά στις δοκιμασίες γλώσσας και μνήμης. Αντίθετα, όσα παιδιά περιορίζονταν ελάχιστα ή καθόλου στα κοινωνικά δίκτυα, παρουσίασαν τις καλύτερες επιδόσεις συνολικά. Η γνωστική απόδοση φάνηκε να μειώνεται αναλογικά με την αύξηση του χρόνου έκθεσης στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.

Πέρα από τη συσχέτιση: Τι σημαίνει στην πράξη

Αν και η μελέτη είναι παρατηρητική — δηλαδή δεν αποδεικνύει αιτιώδη σχέση — τα δεδομένα δείχνουν μια σαφή και ανησυχητική συσχέτιση μεταξύ της αυξημένης χρήσης social media και της εξασθένησης γνωστικών δεξιοτήτων. Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι χρειάζονται περαιτέρω έρευνες για να εντοπιστούν οι μηχανισμοί που προκαλούν αυτή τη μείωση. Πιθανές εξηγήσεις περιλαμβάνουν:

• Αποσπασμένη προσοχή λόγω πολλαπλών ερεθισμάτων,

• Έλλειψη ποιοτικού ύπνου, καθώς οι έφηβοι συχνά χρησιμοποιούν τα μέσα μέχρι αργά,

• Μειωμένη ανάγνωση και λεκτική εξάσκηση εκτός των social media,

• Αυξημένα επίπεδα άγχους και σύγκρισης, που μπορεί να επηρεάζουν τη γνωστική ευελιξία.

Τι σημαίνουν τα ευρήματα για τους γονείς και τα σχολεία

Οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι τα αποτελέσματα ενισχύουν την ανάγκη για πιο αυστηρούς ηλικιακούς περιορισμούς στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και για εκπαίδευση των παιδιών στη σωστή χρήση της τεχνολογίας. Η συνειδητή καθοδήγηση από γονείς και εκπαιδευτικούς — όπως ο καθορισμός ορίων χρόνου, η προώθηση δραστηριοτήτων εκτός οθόνης και η ενθάρρυνση της ανάγνωσης — μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στη διατήρηση υγιούς γνωστικής ανάπτυξης.

Η έρευνα του JAMA αποτελεί μία από τις πιο ολοκληρωμένες αποδείξεις ότι η υπερβολική χρήση των social media μπορεί να βλάψει την πνευματική ανάπτυξη των παιδιών στην προεφηβεία. Αν και τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να προσφέρουν επικοινωνία και δημιουργικότητα, η ισορροπία παραμένει το κλειδί. Η μελέτη στέλνει ένα σαφές μήνυμα: όταν τα παιδιά περνούν περισσότερες ώρες online, μπορεί να χάνουν κάτι πολύ πιο πολύτιμο — την ικανότητά τους να σκέφτονται, να θυμούνται και να μαθαίνουν αποτελεσματικά.