Το γνωστό «βιολογικό ρολόι» χτυπάει πιο δυνατά στις ωοθήκες – τα όργανα που αποθηκεύουν και απελευθερώνουν τα ωάρια μιας γυναίκας. Από την ηλικία των 25 έως τα 40, οι πιθανότητες σύλληψης κάθε μήνα μειώνονται δραματικά. Για δεκαετίες, οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι η πτώση αυτή οφείλεται κυρίως στην υποβάθμιση της ποιότητας των ωαρίων.
Όμως, νέα έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο (UCSF) και το Chan Zuckerberg Biohub San Francisco αποκαλύπτει ότι η ιστορία δεν περιορίζεται μόνο στα ωάρια. Τα κύτταρα και οι ιστοί που περιβάλλουν τα ωάρια παίζουν κρίσιμο ρόλο τόσο στην ωρίμανσή τους όσο και στον ρυθμό με τον οποίο μειώνεται η γονιμότητα. Η επικεφαλής της μελέτης, Δρ. Diana Laird, καθηγήτρια Μαιευτικής, Γυναικολογίας και Αναπαραγωγικής Επιστήμης στο UCSF, εξηγεί:
«Για χρόνια πιστεύαμε ότι η γήρανση των ωοθηκών είναι ζήτημα μόνο ποιότητας και ποσότητας ωαρίων. Αυτό που δείξαμε είναι ότι και το περιβάλλον γύρω από τα ωάρια –τα υποστηρικτικά κύτταρα, τα νεύρα και ο συνδετικός ιστός– αλλάζει με την ηλικία». Αυτές οι αλλαγές μπορεί να κρύβουν το «κλειδί» όχι μόνο για την παράταση της γονιμότητας, αλλά και για τη βελτίωση της γενικότερης υγείας των γυναικών. Μετά την εμμηνόπαυση, αυξάνονται οι κίνδυνοι για χρόνιες παθήσεις όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα και η οστεοπόρωση. Η επιβράδυνση της γήρανσης των ωοθηκών ίσως συμβάλλει στη μείωση αυτών των κινδύνων.
Ένα ολόκληρο «οικοσύστημα» γύρω από κάθε ωάριο
Η ομάδα της Laird μελέτησε πώς μοιάζει η φυσιολογική γήρανση των ωοθηκών σε ποντίκια και ανθρώπους. Δημιούργησαν μια νέα τρισδιάστατη τεχνική απεικόνισης, που επιτρέπει την παρατήρηση των ωαρίων μέσα στις ωοθήκες χωρίς να χρειάζεται να τεμαχιστούν σε λεπτά στρώματα, όπως συνέβαινε μέχρι τώρα.
Σε ποντίκια ηλικίας αντίστοιχης με ανθρώπους 30-40 ετών, οι επιστήμονες είδαν δραματική μείωση τόσο στα ανώριμα ωάρια που βρίσκονται σε «αναμονή» όσο και σε εκείνα που αρχίζουν να ωριμάζουν για ωορρηξία. Όπως και οι γυναίκες στα 30 τους, τα ποντίκια είχαν δυσκολία σύλληψης ακόμη και με εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF).
Όταν η τεχνολογία εφαρμόστηκε σε ανθρώπινες ωοθήκες, αποκαλύφθηκε κάτι απροσδόκητο: τα ωάρια δεν είναι κατανεμημένα ομοιόμορφα μέσα στην ωοθήκη, αλλά συγκεντρώνονται σε «θύλακες», περιτριγυρισμένα από περιοχές χωρίς ωάρια. Με την πάροδο του χρόνου, η πυκνότητα των ωαρίων μέσα σε αυτούς τους θυλάκους μειώνεται.
Η Laird σημειώνει: «Αυτό ήταν έκπληξη – θεωρούσαμε ότι τα ωάρια κατανέμονται ομοιόμορφα, όπως βλέπουμε στην αναπτυσσόμενη ωοθήκη. Αυτοί οι θύλακες δείχνουν ότι ακόμη και μέσα στην ίδια ωοθήκη, το περιβάλλον γύρω από κάθε ωάριο μπορεί να επηρεάζει το πόσο διαρκεί και πόσο καλά ωριμάζει».
Ο ρόλος των κυττάρων, των νεύρων και του ανοσοποιητικού
Σε συνεργασία με το εργαστήριο της Norma Neff στο Biohub, οι επιστήμονες ανέλυσαν ποια γονίδια ενεργοποιούνται στα κύτταρα των ωοθηκών καθώς αυτές γερνούν. Το ανθρώπινο ωοθηκικό ιστό είναι σπάνιο και τα ωάρια είναι εξαιρετικά εύθραυστα, επομένως η ομάδα απομόνωσε χειρωνακτικά μεμονωμένα ωάρια για να τα ξεχωρίσει από τα υπόλοιπα κύτταρα.
Αναλύοντας περίπου 100.000 κύτταρα από ανθρώπους και ποντίκια, εντόπισαν 11 βασικούς κυτταρικούς τύπους στις ωοθήκες, μεταξύ των οποίων μια μεγάλη έκπληξη: κύτταρα γλοίας, τα οποία συνήθως συνδέονται με το νευρικό σύστημα και μελετώνται κυρίως στον εγκέφαλο.
Παράλληλα, βρήκαν ότι τα συμπαθητικά νεύρα – τα ίδια που εμπλέκονται στην αντίδραση «μάχης ή φυγής» – σχηματίζουν πυκνά δίκτυα στις ωοθήκες, τα οποία γίνονται ακόμη πιο έντονα με την ηλικία. Όταν οι ερευνητές απενεργοποίησαν αυτά τα νεύρα σε ποντίκια, τα ζώα είχαν περισσότερα ωάρια σε εφεδρεία, αλλά λιγότερα ωάρια που ωρίμαζαν, γεγονός που δείχνει ότι τα νεύρα μπορεί να παίζουν ρόλο στον καθορισμό του πότε αρχίζει η ωρίμανση.
Άλλη σημαντική ανακάλυψη αφορά τα ινοβλάστες, κύτταρα που υποστηρίζουν τη δομή του ιστού. Με την ηλικία, αυτοί οι ινοβλάστες μεταβάλλονται και προκαλούν φλεγμονή και ουλοποίηση στις ωοθήκες, συχνά δεκαετίες πριν εμφανιστούν παρόμοιες αλλοιώσεις σε άλλα όργανα όπως οι πνεύμονες ή το ήπαρ.
Όλα αυτά, σύμφωνα με τη Laird, οδηγούν σε μια νέα προσέγγιση: «Η γήρανση των ωοθηκών δεν είναι μόνο θέμα ωαρίων, αλλά ολόκληρου του οικοσυστήματος που τα περιβάλλει – νεύρα, αγγεία, υποστηρικτικά κύτταρα και ιστούς».
Επιπτώσεις για τη γονιμότητα και τη γενικότερη υγεία
Ένα από τα σημαντικότερα συμπεράσματα της έρευνας είναι η μεγάλη ομοιότητα μεταξύ των ωοθηκών ανθρώπων και ποντικών. Μέχρι πρόσφατα, δεν ήταν σαφές εάν τα ποντίκια μπορούσαν να αποτελέσουν αξιόπιστο μοντέλο για τη μελέτη της ανθρώπινης ωοθήκης, καθώς οι αναπαραγωγικοί κύκλοι των δύο ειδών διαφέρουν. Όμως, τα ευρήματα δείχνουν ότι οι βασικές κυτταρικές διεργασίες είναι παρόμοιες.
Αυτό επιτρέπει στους επιστήμονες να προχωρήσουν σε πειράματα που θα μπορούσαν να επιβραδύνουν τη γήρανση των ωοθηκών – είτε μέσω φαρμάκων είτε μέσω αλλαγών στον τρόπο ζωής. Ήδη η ομάδα της Laird σχεδιάζει μελέτες που θα εξετάσουν εάν ορισμένες ουσίες μπορούν να επηρεάσουν τον ρυθμό αυτής της διαδικασίας.
Η ελπίδα είναι ότι, επιβραδύνοντας τη γήρανση των ωοθηκών, θα μπορούσε να παραταθεί η γονιμότητα και ταυτόχρονα να βελτιωθεί η συνολική υγεία των γυναικών μετά την εμμηνόπαυση. Πολλές παθήσεις που εμφανίζονται σε αυτή την περίοδο – όπως οι καρδιοπάθειες ή η απώλεια οστικής μάζας – ίσως συνδέονται με την απώλεια της ορμονικής και κυτταρικής ισορροπίας των ωοθηκών.
Όπως δήλωσε η μεταδιδακτορική ερευνήτρια Δρ. Eliza Gaylord, συν-συγγραφέας της μελέτης: «Η πηγή της νεότητας μπορεί να βρίσκεται στις ίδιες τις ωοθήκες. Αν καταφέρουμε να καθυστερήσουμε τη γήρανσή τους, ίσως προάγουμε μια συνολικά πιο υγιή γήρανση του οργανισμού».
Η νέα αυτή έρευνα ανοίγει τον δρόμο για μια πιο ολιστική κατανόηση της αναπαραγωγικής υγείας, αποδεικνύοντας ότι η γονιμότητα δεν εξαρτάται μόνο από το ωάριο, αλλά από το περίπλοκο και δυναμικό περιβάλλον που το περιβάλλει. Η κατανόηση αυτού του «οικοσυστήματος» θα μπορούσε, στο μέλλον, να φέρει επαναστατικές θεραπείες που θα αλλάξουν τη σχέση των γυναικών με τη γονιμότητα, την εμμηνόπαυση και τη γήρανση συνολικά.
Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!