Πώς οι δεσμοί ζωής επιβραδύνουν το βιολογικό ρολόι

Οι δεσμοί ζωής δεν είναι μόνο ζήτημα ευεξίας και συναισθηματικής υποστήριξης. Μια νέα επιστημονική μελέτη δείχνει ότι τα σωρευτικά κοινωνικά πλεονεκτήματα στη διάρκεια της ζωής –από τη ζεστασιά και τη φροντίδα των γονιών στην παιδική ηλικία μέχρι τις φιλίες, τη συμμετοχή στην κοινότητα και την υποστήριξη θρησκευτικών ομάδων στην ενηλικίωση– μπορούν να επιβραδύνουν τις βιολογικές διαδικασίες της γήρανσης.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι αυτά τα κοινωνικά πλεονεκτήματα «γυρίζουν πίσω» τα λεγόμενα επιγενετικά ρολόγια, δηλαδή βιοδείκτες που μετρούν την πραγματική βιολογική ηλικία ενός ατόμου μέσω μοτίβων μεθυλίωσης του DNA. Έτσι, άτομα με πλούσιες και σταθερές κοινωνικές σχέσεις εμφανίζουν βιολογική ηλικία μικρότερη από τη χρονολογική τους.

Τα δεδομένα της μελέτης

Η έρευνα δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Brain, Behavior and Immunity – Health (Οκτώβριος) και βασίστηκε σε στοιχεία από περισσότερους από 2.100 ενήλικες που συμμετέχουν στη μακροχρόνια μελέτη MIDUS (Midlife in the United States).

Ο καθηγητής ψυχολογίας Anthony Ong, διευθυντής του Human Health Labs στο Cornell, μαζί με τους συνεργάτες του, διαπίστωσαν ότι τα άτομα με υψηλότερα επίπεδα «σωρευτικού κοινωνικού πλεονεκτήματος» εμφάνιζαν πιο αργή επιγενετική γήρανση και χαμηλότερα επίπεδα χρόνιας φλεγμονής.

Όπως τόνισε ο Ong, η έρευνα εμβάθυνε στους βιολογικούς μηχανισμούς που εξηγούν πώς οι κοινωνικές σχέσεις «εισχωρούν κάτω από το δέρμα» και επηρεάζουν τη διαδικασία της γήρανσης.

Τα επιγενετικά ρολόγια και η κοινωνική ζωή

Η μελέτη εστίασε σε δύο από τα πιο αξιόπιστα επιγενετικά ρολόγια, τα GrimAge και DunedinPACE, τα οποία προβλέπουν με ακρίβεια τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα. Τα άτομα με ισχυρά και μακροχρόνια κοινωνικά δίκτυα εμφάνιζαν σημαντικά νεότερα προφίλ και στα δύο αυτά ρολόγια.

Ο Ong εξηγεί: «Το σωρευτικό κοινωνικό πλεονέκτημα αφορά το βάθος και την έκταση των κοινωνικών σας σχέσεων σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Εξετάσαμε τέσσερις βασικούς τομείς:

1. τη ζεστασιά και υποστήριξη από τους γονείς στην παιδική ηλικία,

2. τη σύνδεση με τη γειτονιά και την κοινότητα,

3. τη συμμετοχή σε θρησκευτικούς ή πνευματικούς χώρους,

4. τη συνεχή συναισθηματική στήριξη από φίλους και οικογένεια».

Φλεγμονή και υγεία

Οι επιστήμονες υπέθεσαν ότι το σωρευτικό κοινωνικό πλεονέκτημα αποτυπώνεται σε ρυθμιστικά συστήματα που σχετίζονται με τη γήρανση, όπως οι επιγενετικοί, οι φλεγμονώδεις και οι νευροενδοκρινικοί μηχανισμοί.

Πράγματι, διαπιστώθηκε ότι τα άτομα με υψηλή κοινωνική στήριξη είχαν χαμηλότερα επίπεδα ιντερλευκίνης-6, ενός μορίου που προκαλεί φλεγμονή και συνδέεται με καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτη και νευροεκφυλιστικές νόσους. Ωστόσο, δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές συσχετίσεις με δείκτες βραχυπρόθεσμου στρες, όπως η κορτιζόλη.

Η δύναμη της συσσώρευσης

Σε αντίθεση με πολλές παλαιότερες έρευνες που μελετούσαν μεμονωμένους παράγοντες (π.χ. αν κάποιος είναι παντρεμένος ή πόσους φίλους έχει), η συγκεκριμένη μελέτη όρισε το σωρευτικό κοινωνικό πλεονέκτημα ως πολυδιάστατη έννοια.

Συνυπολογίζοντας τις σχέσεις από την παιδική ηλικία μέχρι την ενηλικίωση, οι ερευνητές έδειξαν πώς τα κοινωνικά πλεονεκτήματα συσσωρεύονται και πολλαπλασιάζουν τα οφέλη με την πάροδο του χρόνου.

Όπως είπε ο Ong: «Δεν έχει σημασία μόνο αν έχετε φίλους σήμερα, αλλά και πώς οι κοινωνικές σας σχέσεις αναπτύχθηκαν και εμβαθύνθηκαν σε όλη σας τη ζωή. Αυτή η συσσώρευση καθορίζει μετρήσιμα την πορεία της υγείας σας».

Ανισότητες και κοινωνικοί παράγοντες

Η θεωρία του σωρευτικού πλεονεκτήματος υποστηρίζει ότι οι πόροι –οικονομικοί ή κοινωνικοί– τείνουν να συσσωρεύονται, διευρύνοντας τις ανισότητες. Έτσι, η πρόσβαση σε κοινωνικούς πόρους δεν είναι ίση για όλους.

Η φυλή, η κοινωνική τάξη και το μορφωτικό επίπεδο επηρεάζουν την πιθανότητα να μεγαλώσει κανείς με υποστηρικτικούς γονείς, να βρει αίσθηση κοινότητας ή να διατηρήσει σταθερές φιλίες και συντροφικές σχέσεις. Αυτό σημαίνει ότι τα κοινωνικά μειονεκτήματα μεταφράζονται και σε βιολογικά μειονεκτήματα, επιταχύνοντας τη γήρανση.

Η διαπίστωση αυτή συνδέεται με την «υπόθεση της φθοράς» (weathering hypothesis), σύμφωνα με την οποία η χρόνια έκθεση σε αντιξοότητες και ανισότητες οδηγεί σε πρόωρη επιδείνωση της υγείας. Η νέα μελέτη δείχνει το αντίθετο: η σωρευτική κοινωνική στήριξη μπορεί να προσφέρει ανθεκτικότητα σε μοριακό επίπεδο.

Η σημασία της συνέπειας

Οι ερευνητές ξεκαθαρίζουν ότι μια φιλία ή μια σύντομη εθελοντική δράση δεν αρκεί για να αντιστρέψει το βιολογικό ρολόι. Αυτό που μετράει είναι το βάθος και η συνέπεια των κοινωνικών σχέσεων μέσα στις δεκαετίες και σε διαφορετικά πεδία της ζωής.

Ο Ong το παρομοιάζει με συνταξιοδοτικό λογαριασμό: «Όσο νωρίτερα αρχίσετε να επενδύετε και όσο πιο σταθερά συνεισφέρετε, τόσο μεγαλύτερες θα είναι οι αποδόσεις. Οι δεσμοί ζωής δεν προσφέρουν μόνο συναισθηματικά οφέλη, αλλά και βιολογικά. Οι άνθρωποι με πλουσιότερες και πιο συνεπείς κοινωνικές συνδέσεις κυριολεκτικά γερνούν πιο αργά σε κυτταρικό επίπεδο».

Η μελέτη προσθέτει βάρος στην αυξανόμενη επιστημονική άποψη ότι η κοινωνική ζωή δεν αποτελεί απλώς πηγή χαράς ή ανακούφισης από το στρες, αλλά θεμελιώδη παράγοντα για την ίδια τη φυσιολογική μας υγεία και τη διαδικασία της γήρανσης. Η μακροχρόνια επένδυση σε ανθρώπινες σχέσεις είναι, τελικά, επένδυση στη βιολογική μας νεότητα.