Πώς ο εγκέφαλος αποκρυπτογραφεί τον σαρκασμό, τις μεταφορές και τον τόνο

Η καθημερινή επικοινωνία δεν βασίζεται μόνο στις λέξεις που λέγονται, αλλά και στο πλαίσιο στο οποίο εκφωνούνται. Για παράδειγμα, αν κάποιος σχολιάσει τον «υπέροχο καιρό» κατά τη διάρκεια καταιγίδας, η κυριολεκτική σημασία είναι αντιφατική — απαιτείται η ικανότητα που έχει ο εγκέφαλος για να καταλάβουμε ότι η δήλωση είναι σαρκαστική.

Η δεξιότητα αυτή, γνωστή ως πραγματολογική γλωσσική ικανότητα, περιλαμβάνει την ερμηνεία σαρκασμού, μεταφορών, λευκών ψεμάτων και άλλων λεπτών στοιχείων της συνομιλίας. Σύμφωνα με την Εβελίνα Φεντορένκο, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο MIT, η πραγματολογία εξετάζει το γιατί κάποιος λέει κάτι με έναν συγκεκριμένο τρόπο και ποιο μήνυμα προσπαθεί να μεταφέρει.

Τρεις τύποι πραγματολογικών δεξιοτήτων

Μια νέα μελέτη της Fedorenko και των συνεργατών της, με 800 συμμετέχοντες, εντόπισε τρεις βασικές ομάδες πραγματολογικών ικανοτήτων, οι οποίες βασίζονται στους τύπους συμπερασμάτων που απαιτούν:

1. Κοινωνικό πλαίσιο: Χρησιμοποιεί τη γνώση μας για κοινωνικούς κανόνες και συμβάσεις, όπως η ερμηνεία έμμεσων αιτημάτων ή ειρωνείας.

2. Γενική γνώση του κόσμου: Αφορά τη γνώση του πώς λειτουργεί ο φυσικός κόσμος, για παράδειγμα, να καταλάβουμε λογικά συνέπειες σε καταστάσεις καθημερινής ζωής.

3. Τόνος φωνής και συναισθηματική ένδειξη: Η διάκριση λεπτών διαφορών στον τόνο της φωνής, που μπορεί να υποδηλώνουν έμφαση ή συναίσθημα.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι που είχαν καλή απόδοση σε μια ομάδα εργασιών συχνά δεν είχαν την ίδια απόδοση σε άλλες, υποδεικνύοντας διαφορετικές εγκεφαλικές διεργασίες για κάθε τύπο δεξιότητας.

Σημασία του συμφραζόμενου

Η κατανόηση του τι σημαίνει μια πρόταση εξαρτάται από το πλαίσιο. Για παράδειγμα:

• «Οι άνθρωποι φεύγουν» μπορεί να σημαίνει ότι το πάρτι τελειώνει αν ειπωθεί αργά το βράδυ, ή ότι το πάρτι δεν είναι καλό αν ειπωθεί νωρίς.

Η γλώσσα δεν περιορίζεται στα κυριολεκτικά νοήματα των λέξεων· απαιτεί ενσωμάτωση κοινωνικών, οπτικών και θεματικών πληροφοριών.

Μεθοδολογία της μελέτης

Αντί για απευθείας σάρωση εγκεφάλου (fMRI), οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μέθοδο ατομικών διαφορών, με μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων που εκτέλεσαν 20 εργασίες πραγματολογικής κατανόησης. Αυτές περιλάμβαναν:

• Κατανόηση χιούμορ και σαρκασμού

• Ερμηνεία αλλαγών στον τόνο της φωνής

Η πρώτη φάση περιέλαβε 400 συμμετέχοντες, ενώ η δεύτερη φάση, με άλλους 400 συμμετέχοντες, επιβεβαίωσε την ομαδοποίηση σε τρεις κύριες κατηγορίες. Οι διαφορές στη γενική νοημοσύνη ή στην ικανότητα ακουστικής επεξεργασίας δεν επηρέασαν τα αποτελέσματα.

Εφαρμογές και μελλοντική έρευνα

Το σύνολο τεστ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για:

• Τη μελέτη ατόμων με αυτισμό, που συχνά δυσκολεύονται να κατανοήσουν κοινωνικά σήματα.

• Τη διερεύνηση επιρροών πολιτισμικών διαφορών στον τρόπο κατανόησης έμμεσων αιτημάτων. Για παράδειγμα, οι φυσικοί ομιλητές της ρωσικής γλώσσας μπορεί να επεξεργάζονται τα έμμεσα αιτήματα διαφορετικά από τους ομιλητές της αγγλικής.

Οι ερευνητές σχεδιάζουν επίσης να συνδέσουν τις πραγματολογικές ικανότητες με συγκεκριμένες εγκεφαλικές περιοχές μέσω απεικόνισης, όπως το βασικό γλωσσικό σύστημα και το σύστημα της θεωρίας του νου.

Η πραγματολογική γλωσσική ικανότητα είναι ουσιώδης για την κατανόηση των μη κυριολεκτικών, κοινωνικά και συναισθηματικά φορτισμένων μηνυμάτων. Η νέα έρευνα του MIT δείχνει ότι αυτές οι δεξιότητες χωρίζονται σε τρεις διακριτές κατηγορίες και παρέχει εργαλεία για την περαιτέρω μελέτη τους, τόσο σε φυσιολογικά όσο και σε ειδικά πληθυσμιακά πλαίσια.