Πονοκέφαλος: Ένας «αθόρυβος» γίγαντας της παγκόσμιας υγείας

Οι διαταραχές της κεφαλαλγίας — ημικρανία, κεφαλαλγία τύπου τάσης και πονοκέφαλος λόγω υπέρ­κατα­χρήσης φαρμάκων — πλήττουν σχεδόν ένα στα τρία άτομα στον κόσμο. Με άλλα λόγια, πάνω από τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι το 2023 είχαν να αντιμετωπίσουν επαναλαμβανόμενους πονοκεφάλους που επηρέασαν την καθημερινότητά τους.

Παρά την έκταση του προβλήματος, η κεφαλαλγία συχνά υποτιμάται — ίσως επειδή πολλοί τη θεωρούν «ήπιο» σύμπτωμα. Ωστόσο τα δεδομένα δείχνουν το αντίθετο: η ζωή με διαρκείς ή έντονους πονοκεφάλους συνδέεται με σημαντική αναπηρία, απώλεια παραγωγικότητας και μείωση της ποιότητας ζωής.

Η έκταση και οι επιπτώσεις

Οι τελευταίες μελέτες δείχνουν πως ο πονοκέφαλος κατέχει την έκτη θέση μεταξύ των αιτιών «ετών ζωής με αναπηρία» (YLD – Years Lived with Disability) παγκοσμίως. Μεταξύ των ειδών κεφαλαλγίας:

• Η ημικρανία — αν και λιγότερο συχνή από την κεφαλαλγία τύπου τάσης — ευθύνεται για περίπου 90 % των ετών ζωής με αναπηρία που αποδίδονται σε πονοκεφάλους.

• Η κεφαλαλγία τύπου τάσης είναι πιο συχνή αλλά προκαλεί λιγότερη αναπηρία ανά περιστατικό.

• Η υπέρ­κατα­χρή­ση αναλγητικών φαρμάκων (όταν κάποιος λαμβάνει πολύ τακτικά ή υπερβολικά φάρμακα για πονοκέφαλο), παράγει «κεφαλαλγίες λόγω φαρμάκου» και εντείνει το πρόβλημα.

Πέρα από τα ιατρικά δεδομένα, το προσωπικό κόστος είναι τεράστιο: απουσίες από εργασία, περιορισμός των κοινωνικών δραστηριοτήτων, ψυχολογική κόπωση, συχνά συνύπαρξη άγχους ή κατάθλιψης.

Ποιους επηρεάζουν περισσότερο οι πονοκέφαλοι;

Τα ευρήματα δείχνουν μερικά σταθερά μοτίβα — και προειδοποιητικά στοιχεία:

• Οι γυναίκες έχουν διπλάσιο ή μεγαλύτερο φορτίο κεφαλαλγιών σε σχέση με τους άνδρες — λόγω μεγαλύτερης συχνότητας, μεγαλύτερης διάρκειας και εντονότερης αναπηρίας.

• Η ηλικιακή ομάδα μεταξύ ≈30‑44 ετών φαίνεται ιδιαίτερα επιβαρυμένη.

• Χώρες με υψηλότερο εισόδημα παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά καταγραφής — όχι απαραίτητα επειδή έχουν περισσότερους πονοκεφάλους, αλλά επειδή οι διαγνωστικές δυνατότητες είναι περισσότερες.

• Σύγχρονοι παράγοντες όπως η καθιστική ζωή, η υπερβολική χρήση καφεΐνης/αλκοόλ, ο κακός ύπνος και το άγχος φαίνεται να ενισχύουν το πρόβλημα.

Γιατί η κατάσταση δεν βελτιώνεται

Παρά τη γνώση μας για τις κεφαλαλγίες και τις διαθέσιμες θεραπείες, οι δείκτες δεν βελτιώνονται δραστικά. Μερικοί λόγοι:

• Υπάρχει υποδιάγνωση: πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν πονοκεφάλους και δεν επισκέπτονται γιατρό, θεωρώντας τον πόνο «φυσιολογικό».

• Η πρόσβαση σε εξειδικευμένη φροντίδα για πονοκεφάλους είναι περιορισμένη, κυρίως σε χώρες με χαμηλότερους πόρους.

• Η υπέρ­κατα­χρή­ση αναλγητικών φαρμάκων δημιουργεί «αντίστροφη» κατάσταση: το φάρμακο που θα έπρεπε να βοηθά μπορεί να γίνει η ίδια η αιτία της κεφαλαλγίας.

• Οι σύγχρονοι τρόποι ζωής δίνουν διαρκώς «καύσιμα» στο πρόβλημα: υπερφόρτωση οθονών, κακή ποιότητα ύπνου, συνεχή εγρήγορση, χρόνια στρες.

Τι μπορούμε να κάνουμε

Είναι εφικτό να μειωθεί το φορτίο των κεφαλαλγιών — και να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής — εάν ληφθούν μέτρα σε ατομικό, κοινωνικό και συστημικό επίπεδο:

• Ατομικά: Καταγραφή των ωρών πονοκεφάλου, εντοπισμός πιθανών εκλυτικών παραγόντων (π.χ. καφεΐνη, ύπνος, εντάσεις), τακτικός ύπνος, μείωση του άγχους, υγιείς συνήθειες (άσκηση, ισορροπημένη διατροφή).

• Στο πλαίσιο της φροντίδας υγείας: Ενημέρωση ώστε οι γιατροί πρωτοβάθμιας φροντίδας να αναγνωρίζουν τις κεφαλαλγίες ως ιατρικό ζήτημα που χρειάζεται αξιολόγηση.

• Σε επίπεδο συστήματος υγείας: Ενίσχυση της πρόσβασης σε εξειδικευμένες υπηρεσίες κεφαλαλγίας, εκπαίδευση επαγγελματιών, δημόσιες εκστρατείες ενημέρωσης.

• Πρόληψη & εκπαίδευση: Καμπάνιες για τη σημασία του ύπνου, της μείωσης της καθιστικής ζωής, της ισορροπίας εργασίας‑ζωής. Οι κεφαλαλγίες δεν είναι απαραίτητα «μοιραίο κακό» — μεγάλο μέρος μπορεί να προληφθεί.

Το μήνυμα προς όλους

Αν βιώνεις τακτικά πονοκέφαλο και νιώθεις πως «μπορείς να τον ανεχθείς», σκέψου αυτό: ο επαναλαμβανόμενος πονοκέφαλος δεν είναι απλώς ενόχληση — μπορεί να αποτελεί ένδειξη ασθενείας που επηρεάζει θεμελιωδώς τη ζωή σου. Η αναγνώριση είναι το πρώτο βήμα.
Εάν είσαι επαγγελματίας υγείας ή υπεύθυνος πολιτικής υγείας: δεν αρκεί απλώς να «συμβαίνουν» οι κεφαλαλγίες — πρέπει να βλέπουμε την ευκαιρία για παρέμβαση.

Το δεδομένο είναι ξεκάθαρο: η διαταραχή της κεφαλαλγίας δεν είναι μόνο θέμα «πονού για λίγο». Είναι θέμα δημόσιας υγείας, παραγωγικότητας, ποιότητας ζωής. Με συνειδητή δράση, ενημέρωση και σωστή φροντίδα, το «βαρύ φορτίο» μπορεί να ελαφρύνει για πολύ μεγάλο μέρος των ανθρώπων. Η κεφαλαλγία έχει φωνή — αξίζει να την ακούσουμε.