Έχετε κοιτάξει ποτέ τα σύννεφα, τον κορμό ενός δέντρου ή το μπροστινό μέρος ενός αυτοκινήτου και έχετε την αίσθηση πως κάποιο πρόσωπο σας κοιτάζει; Αυτή η κοινή εμπειρία ονομάζεται παρειδωλία προσώπου — μια οπτική ψευδαίσθηση όπου ο εγκέφαλος εντοπίζει πρόσωπα εκεί που δεν υπάρχουν. Είναι ένα φυσιολογικό και αθώο χαρακτηριστικό του ανθρώπινου εγκεφάλου, που προτιμά να «βλέπει» πρόσωπα ακόμη και σε αφηρημένα σχήματα.
Ωστόσο, νέα έρευνα δείχνει ότι για όσους πάσχουν από το σύνδρομο οπτικού χιονιού (visual snow syndrome), αυτή η ψευδαίσθηση είναι πιο έντονη και πιο συχνή. Η μελέτη, δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό Perception, δείχνει ότι τα άτομα αυτά «βλέπουν» πρόσωπα σε αντικείμενα πολύ πιο εύκολα από το μέσο άνθρωπο. Το εύρημα αυτό προσφέρει ένα μοναδικό παράθυρο στο πώς ο υπερδραστήριος εγκέφαλος μπορεί να ενισχύει λανθασμένα οπτικά σήματα και να μετατρέπει το τυχαίο σε νόημα.
Τι είναι το σύνδρομο οπτικού χιονιού;
Το σύνδρομο οπτικού χιονιού χαρακτηρίζεται από την επίμονη αντίληψη μικρών φωτεινών κουκίδων σε όλο το οπτικό πεδίο — σαν τηλεοπτικό «χιόνι» που δεν σταματά ποτέ. Οι πάσχοντες αναφέρουν ότι οι κουκίδες αυτές δεν εξαφανίζονται ποτέ, ακόμη και στο σκοτάδι.
Αν και η ακριβής αιτία παραμένει άγνωστη, οι επιστήμονες θεωρούν ότι πρόκειται για υπερδιεγερσιμότητα του οπτικού φλοιού, της περιοχής του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τα οπτικά ερεθίσματα. Οι νευρώνες δηλαδή πυροδοτούνται υπερβολικά εύκολα, γεμίζοντας την όραση με «οπτικό θόρυβο».
Πέρα από το οπτικό χιόνι, οι ασθενείς συχνά βιώνουν ημικρανίες, φωτοευαισθησία, επίμονα μεταεικόνια (afterimages) και ίχνη κίνησης που παραμένουν αφού το αντικείμενο έχει φύγει. Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να κάνουν την καθημερινή ζωή εξαντλητική και αποπροσανατολιστική. Παρ’ όλα αυτά, το σύνδρομο παραμένει υποδιαγνωσμένο και σε μεγάλο βαθμό παρεξηγημένο.
Πώς εξετάστηκε η αντίληψη
Για να διερευνηθεί αν αυτός ο υπερδραστήριος οπτικός εγκέφαλος επηρεάζει την ερμηνεία αμφίσημων εικόνων, η ερευνητική ομάδα διεξήγαγε ένα διαδικτυακό πείραμα με περισσότερους από 250 εθελοντές.
Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο για να εκτιμηθεί αν εμφάνιζαν συμπτώματα οπτικού χιονιού και στη συνέχεια κλήθηκαν να αξιολογήσουν 320 εικόνες καθημερινών αντικειμένων — από φλιτζάνια καφέ μέχρι κορμούς δέντρων. Για κάθε εικόνα, έπρεπε να βαθμολογήσουν από το 0 έως το 100 πόσο εύκολα «έβλεπαν» ένα πρόσωπο μέσα της.
Από τους συμμετέχοντες, 132 πληρούσαν τα κριτήρια για το σύνδρομο οπτικού χιονιού, ενώ 104 αποτέλεσαν την ομάδα ελέγχου. Οι ερευνητές κατέγραψαν επίσης ποιοι συμμετέχοντες εμφάνιζαν ημικρανίες, ώστε να εξετάσουν πιθανές αλληλεπιδράσεις.
Όταν ο εγκέφαλος βλέπει «παραπάνω»
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: οι άνθρωποι με οπτικό χιόνι έδωσαν συστηματικά υψηλότερες βαθμολογίες «προσώπου» σε κάθε εικόνα σε σχέση με όσους δεν είχαν το σύνδρομο. Αυτό σημαίνει ότι ήταν πιο πιθανό να «δουν» πρόσωπα εκεί που δεν υπήρχαν.
Ακόμη πιο αξιοσημείωτο, οι συμμετέχοντες που είχαν και οπτικό χιόνι και ημικρανίες σημείωσαν τα υψηλότερα σκορ όλων — κάτι που δείχνει ότι ο συνδυασμός των δύο καταστάσεων ενισχύει ακόμη περισσότερο την ψευδαίσθηση.
Παρόλο που όλα τα γκρουπ συμφωνούσαν γενικά για το ποιες εικόνες έμοιαζαν περισσότερο με πρόσωπα, όσοι είχαν οπτικό χιόνι αντιλαμβάνονταν αυτές τις ψευδαισθήσεις πιο έντονα και πιο «πραγματικά». Με άλλα λόγια, τα ίδια αντικείμενα προκαλούσαν ισχυρότερη οπτική ψευδαίσθηση.
Η εξήγηση φαίνεται να βρίσκεται στη νευρική υπεραντίδραση. Κανονικά, το οπτικό μας σύστημα κάνει γρήγορες «υποθέσεις» για το τι βλέπουμε, τις οποίες διορθώνει στη συνέχεια μέσω ανατροφοδότησης. Όταν όμως η δραστηριότητα είναι υπερβολική, οι λανθασμένες υποθέσεις δεν διορθώνονται — απλώς ενισχύονται. Έτσι, ένα τυχαίο σχέδιο μπορεί να «μεταμορφωθεί» σε πρόσωπο.
Η σχέση με την ημικρανία
Η ημικρανία και το οπτικό χιόνι συνδέονται εδώ και χρόνια, καθώς και οι δύο σχετίζονται με αυξημένη διεγερσιμότητα του εγκεφαλικού φλοιού. Κατά τη διάρκεια μιας ημικρανίας, οι νευρώνες του οπτικού φλοιού γίνονται υπερευαίσθητοι στο φως, στα σχήματα και στην κίνηση.
Η νέα έρευνα δείχνει ότι όταν συνυπάρχουν οι δύο καταστάσεις, ο εγκέφαλος γίνεται ακόμη πιο «ευαίσθητος» στα οπτικά ερεθίσματα — τόσο που μπορεί να βλέπει πρόσωπα στο χάος. Αυτό υποδηλώνει ότι οι δύο παθήσεις ίσως μοιράζονται κοινά νευρικά μονοπάτια, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέες διαγνωστικές μεθόδους στο μέλλον.
Ένα απλό τεστ παρειδωλίας, για παράδειγμα, θα μπορούσε να βοηθήσει στην αναγνώριση του συνδρόμου, ειδικά σε παιδιά ή άτομα που δυσκολεύονται να περιγράψουν τα οπτικά τους συμπτώματα.
Ένα νέο παράθυρο στην ανθρώπινη αντίληψη
Η παρειδωλία προσώπου δεν είναι διαταραχή — είναι αποτέλεσμα ενός εγκεφάλου που έχει εξελιχθεί να αναγνωρίζει πρόσωπα πριν από οτιδήποτε άλλο. Η κοινωνική μας φύση έκανε το μυαλό μας να δίνει προτεραιότητα στα πρόσωπα, ακόμη κι όταν δεν υπάρχουν.
Στους ανθρώπους με οπτικό χιόνι, αυτό το σύστημα φαίνεται να είναι ρυθμισμένο σε υπερβολικά υψηλό επίπεδο. Ο εγκέφαλός τους «συνδέει τις τελείες» μέσα στο οπτικό θόρυβο, αποδίδοντας νόημα εκεί που υπάρχει αμφισημία.
Η ανακάλυψη αυτή ενισχύει την ιδέα ότι το σύνδρομο οπτικού χιονιού δεν είναι απλώς πρόβλημα όρασης, αλλά μια γενικότερη διαταραχή της αντίληψης — ένας διαφορετικός τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος «μεταφράζει» τον κόσμο.
Γιατί έχει σημασία
Το οπτικό χιόνι συχνά παρανοείται ή απορρίπτεται, αφήνοντας τους ασθενείς με αίσθημα απομόνωσης. Η σύνδεση της πάθησης με ένα μετρήσιμο φαινόμενο, όπως η παρειδωλία προσώπων, προσφέρει μια χειροπιαστή απόδειξη ότι οι εμπειρίες τους έχουν βιολογική βάση.
Πέρα από τη διάγνωση, το εύρημα αυτό αγγίζει ένα βαθύτερο ερώτημα της νευροεπιστήμης: πώς ισορροπεί ο εγκέφαλος ανάμεσα στην ευαισθησία και την ακρίβεια; Αν είναι πολύ «ήσυχος», χάνουμε το σήμα· αν είναι υπερδραστήριος, αρχίζουμε να βλέπουμε πρόσωπα στο χιόνι.
Ίσως, τελικά, το να βλέπουμε «παραπάνω» να μην είναι απλώς λάθος του εγκεφάλου — αλλά μια υπενθύμιση του πόσο δημιουργικά και απρόβλεπτα φιλτράρουμε τον κόσμο γύρω μας.
Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!