Παρακολουθώντας το στρες από την επιφάνεια του σώματος

Το εργαστήριο του Πανεπιστημίου του Ιλινόι στην Urbana-Champaign μοιάζει περισσότερο με σκηνικό από ταινία επιστημονικής φαντασίας παρά με κλασικό χώρο ψυχολογικής έρευνας. Καλώδια, αισθητήρες και ηλεκτρόδια καλύπτουν κάθε γωνιά, ενώ ένας κουβάς με παγωμένο νερό περιμένει υπομονετικά στο πλάι. Ωστόσο, πίσω από αυτή την εντυπωσιακή εικόνα κρύβεται μια σοβαρή επιστημονική αποστολή: η παρακολούθηση του στρες από την επιφάνεια του σώματος και η ανάπτυξη νέων εργαλείων για τη διάγνωση και θεραπεία ψυχικών διαταραχών.

Επιστήμη, τεχνολογία και ιατρική ενώνουν δυνάμεις

Η ερευνητική ομάδα του Carle Illinois College of Medicine συνδυάζει μηχανική, βιοϊατρική και νευροεπιστήμη με στόχο την κατανόηση του πώς το στρες επηρεάζει το σώμα και τον εγκέφαλο. Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν φορητές συσκευές, όπως ηλεκτροεγκεφαλογραφικά καπέλα, «έξυπνα» πουκάμισα και βραχιόλια αισθητήρων, για να μετρούν τη φυσιολογική αντίδραση του ανθρώπου στο στρες.

Η ιδέα είναι απλή αλλά εξαιρετικά σημαντική: το σώμα αποκαλύπτει το στρες πριν καν το συνειδητοποιήσει ο εγκέφαλος. Μετρώντας ηλεκτρικά σήματα, ρυθμούς καρδιάς, θερμοκρασία δέρματος και μυϊκή τάση, οι ερευνητές μπορούν να «διαβάσουν» τις αντιδράσεις του οργανισμού σε πραγματικό χρόνο.

Πώς γίνεται η παρακολούθηση του στρες

Ένας συμμετέχων εισέρχεται στο εργαστήριο και του τοποθετείται ένα ειδικό σκουφάκι με 64 ηλεκτρόδια που αγγίζουν προσεκτικά το τριχωτό της κεφαλής. Αυτά τα ηλεκτρόδια συλλαμβάνουν την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου, το γνωστό ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG).

Η διαδικασία απαιτεί ακρίβεια: σε κάθε κανάλι προστίθεται αγώγιμο τζελ, ώστε τα σήματα να μεταδίδονται καθαρά. Παράλληλα, ένα «έξυπνο πουκάμισο» προσαρμόζεται γύρω από τον κορμό του συμμετέχοντα. Με αισθητήρες που ανιχνεύουν τον καρδιακό παλμό, τον ρυθμό αναπνοής και την κίνηση, επιτρέπει την πλήρη καταγραφή της φυσιολογικής κατάστασης του σώματος.

Στη συνέχεια, ένα βραχιόλι στο μη κυρίαρχο χέρι μετρά τη θερμοκρασία, την ηλεκτροδερμική δραστηριότητα και τη ροή αίματος, ενώ ηλεκτρόδια τοποθετούνται σε μύες του λαιμού, των ώμων και των χεριών για να παρακολουθούν τη μυϊκή ένταση.

Παρά την πολυπλοκότητα του εξοπλισμού, ο συμμετέχων μπορεί να κινείται φυσιολογικά, γεγονός που επιτρέπει στους ερευνητές να συλλέγουν δεδομένα σε ρεαλιστικές συνθήκες.

Η πρώτη δοκιμασία: Το τεστ του πάγου

Για να προκαλέσουν στρες, οι ερευνητές ξεκινούν με το λεγόμενο Cold Pressor Test. Ο συμμετέχων βυθίζει το χέρι του σε παγωμένο νερό για ένα λεπτό. Αν και φαίνεται απλό, προκαλεί έντονη φυσιολογική αντίδραση — ο καρδιακός ρυθμός ανεβαίνει και το σώμα ενεργοποιεί τον μηχανισμό του στρες.

Η ανοχή διαφέρει: κάποιοι αντέχουν ολόκληρο το λεπτό, ενώ άλλοι δεν ξεπερνούν τα 30 δευτερόλεπτα. Οι αισθητήρες καταγράφουν με ακρίβεια τις διακυμάνσεις, αποτυπώνοντας την ατομική ευαισθησία στο στρες.

Το κοινωνικό στρες υπό παρακολούθηση

Ακολουθεί η δοκιμασία κοινωνικού στρες Trier Social Stress Test (TSST). Ο συμμετέχων καλείται να δώσει μια σύντομη ομιλία μπροστά σε μια ομάδα ερευνητών μέσω βιντεοκλήσης, χωρίς καμία ένδειξη αποδοχής ή απόρριψης. Η αβεβαιότητα και η δημόσια αξιολόγηση αυξάνουν την ένταση — οι παλάμες ιδρώνουν, οι καρδιακοί παλμοί επιταχύνονται και τα επίπεδα κορτιζόλης στο αίμα ανεβαίνουν.

Αυτό το τεστ προσομοιώνει καθημερινές καταστάσεις κοινωνικού άγχους, όπως μια συνέντευξη ή παρουσίαση. Οι επιστήμονες βλέπουν με ακρίβεια πώς το σώμα «μεταφράζει» την ψυχολογική πίεση σε βιολογικά σήματα.

Γνωστική πίεση και στρες σε κίνηση

Ένα ακόμη στάδιο της έρευνας περιλαμβάνει το Stroop Test, μια άσκηση που προκαλεί γνωστική σύγχυση. Ο συμμετέχων βλέπει λέξεις χρωμάτων (π.χ. «κόκκινο» γραμμένο με μπλε γράμματα) και πρέπει να πει το χρώμα, όχι τη λέξη. Όταν το τεστ συνδυάζεται με περπάτημα σε διάδρομο, η δυσκολία και το στρες αυξάνονται. Οι ερευνητές έτσι μελετούν την επίδραση του στρες στη συγκέντρωση και τη λήψη αποφάσεων, δύο κρίσιμες λειτουργίες που διαταράσσονται σε καταστάσεις έντονου άγχους.

Από το εργαστήριο στην καθημερινότητα

Μετά τα πειράματα, οι συμμετέχοντες παίρνουν φορητά κιτ αισθητήρων για το σπίτι. Οι συσκευές καταγράφουν αντιδράσεις του σώματος σε καθημερινές προκλήσεις, από την κίνηση στην εργασία μέχρι την οδήγηση. Αυτά τα δεδομένα επιτρέπουν στους επιστήμονες να κατανοήσουν πώς το στρες εκδηλώνεται στη φυσιολογική ζωή.

Ήδη, η ομάδα έχει αναπτύξει εργαλείο πρόβλεψης καρδιακών παθήσεων μέσω δεδομένων από «έξυπνα πουκάμισα» και εργάζεται σε μοντέλα που προβλέπουν την αγχώδη συμπεριφορά χωρίς προηγούμενη εκπαίδευση ή διαγνώσεις.

Προς ένα μέλλον εξατομικευμένης ψυχικής υγείας

Η παρακολούθηση του στρες μέσω αισθητήρων φέρνει επανάσταση στην κατανόηση του ανθρώπινου σώματος. Στο μέλλον, οι «έξυπνες» φορετές συσκευές θα μπορούν να ανιχνεύουν το στρες έγκαιρα και να προτείνουν παρεμβάσεις, όπως αναπνοές ή διαλείμματα χαλάρωσης.

Η έρευνα, που δημοσιεύτηκε στα περιοδικά Sensors και Smart Health, δείχνει πως η επιστήμη πλησιάζει ένα νέο στάδιο: την άμεση και προσιτή παρακολούθηση της ψυχικής κατάστασης μέσω της τεχνολογίας. Το σώμα μας «μιλά» συνεχώς — και πλέον, οι επιστήμονες μαθαίνουν να το ακούν.