Παιδιά, οθόνες και ανάγνωση – Η τεχνολογία αποσπά, τα βιβλία ενδυναμώνουν

Μια νέα έρευνα, που παρουσιαζόμενη μέσω της Leipzig University σε συνεργασία με το πρόγραμμα LIFE Child study, καταδεικνύει έναν ξεκάθαρο σύνδεσμο ανάμεσα στη χρήση οθονών από παιδιά και στη μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, ενώ αντίθετα η τακτική ανάγνωση σχετίζεται με καλύτερη προσοχή.

Τι έδειξε η μελέτη

Η έρευνα βασίστηκε σε 1.057 παιδιά σε δύο ηλικιακές κατηγορίες (3 έως 6,5 ετών και 6,5 έως 11 ετών). Τα παιδιά συμμετείχαν σε δοκιμασία προσοχής (επτά λεπτών), όπου έπρεπε να αντιδρούν σε συγκεκριμένες εικόνες και να αποφεύγουν άλλες. Ταυτόχρονα, γονείς δήλωναν τον ημερήσιο χρόνο που τα παιδιά περνούσαν μπροστά από οθόνες (τηλεόραση, tablet, κινητό) καθώς και τη συχνότητα της αυτόνομης ανάγνωσης (για τα μεγαλύτερα παιδιά).

Τα βασικά ευρήματα:

• Παιδιά που χρησιμοποιούσαν έντονα οθόνες έκαναν περισσότερα λάθη στη δοκιμασία — είτε σε τύπους σιωπής (errors of omission) είτε σε λανθασμένες αντιδράσεις.

• Ιδιαίτερα η προβολή σειρών/ταινιών ή η χρήση βιντεοπαιχνιδιών φάνηκε να σχετίζεται με χαμηλότερη διατηρούμενη προσοχή και χειρότερο έλεγχο παρορμητικότητας.

• Αντίθετα, στα παιδιά 6-11 ετών που διάβαζαν ανεξάρτητα καθιερωμένα, διαπιστώθηκαν λιγότερα λάθη — πράγμα που δείχνει ότι η ανάγνωση μπορεί να ενισχύει τη συγκέντρωση.

• Η μελέτη υπογραμμίζει ότι δεν αποδεικνύεται αιτιώδης σχέση, αλλά υπάρχει εμφανής συσχέτιση μεταξύ των παραμέτρων.

Γιατί μπορεί να συμβαίνει αυτό

Οι ερευνητές τονίζουν ότι οι οθόνες συχνά προσφέρουν συνεχώς ταχεία εναλλαγή ερεθισμάτων, η οποία ενθαρρύνει ένα πιο “διακοπτόμενο” στυλ προσοχής — κάτι που μπορεί να αποθαρρύνει τη ικανότητα για παρατεταμένη συγκέντρωση. Αντίθετα, η διαδικασία της αυτόνομης ανάγνωσης απαιτεί ησυχία, εστίαση, κατανόηση και ενίσχυση της ικανότητας να παραμείνει η σκέψη σε ένα αντικείμενο για εκτεταμένο διάστημα — χαρακτηριστικά που έχουν θετική σχέση με την προσοχή.

Τι σημαίνει πρακτικά για τους γονείς και τη σχολική ζωή

Με βάση τα ευρήματα, προκύπτουν μερικές προτάσεις που μπορούν να βοηθήσουν στη διαμόρφωση πιο ισορροπημένων συνηθειών για τα παιδιά:

• Περιορισμός της χρήσης οθονών: Δεν χρειάζεται απόλυτος αποκλεισμός, αλλά ο έλεγχος είναι σημαντικός — να τεθούν όρια στον χρόνο οθόνης, ειδικά σε ηλικίες προσχολικής και πρωτοβάθμιας σχολικής ζωής.

• Ενθάρρυνση της ανάγνωσης: Η ανάγνωση (είτε από το παιδί μόνο του είτε με συνοδεία) πρέπει να ενταχθεί ως τακτική συνήθεια. Μπορεί να είναι ιστορίες, βιβλία, κόμικς — το σημαντικό είναι η δημιουργία μιας “ρουτίνας” μελετημένης προσοχής.

• Περιβάλλον με ερεθίσματα προσοχής: Δημιουργήστε χώρους και χρόνους στο σπίτι όπου δεν υπάρχει συνεχής διακοπή από ψηφιακά ερεθίσματα. Ένα ήσυχο δωμάτιο, με βιβλία, χωρίς έντονες οθόνες, μπορεί να ενισχύσει την απόδοση του παιδιού σε δραστηριότητες που απαιτούν συγκέντρωση.

• Σχολική προετοιμασία: Επισημάνετε στα παιδιά τη σημασία του να μπορούν να συγκεντρώνονται για διάφορα χρονικά διαστήματα — η ικανότητα αυτή δεν εξυπηρετεί μόνο το διάβασμα, αλλά και τη γενικότερη μάθηση, συμπεριλαμβανομένων των σχολικών εργασιών.

• Ενδεικτική στάση γονέων: Οι γονείς μπορούν να λειτουργήσουν ως πρότυπο — αν και οι ίδιοι περιορίζουν τη διάσπαση της προσοχής (π.χ. αποφεύγουν υπερβολική χρήση κινητού), τα παιδιά μαθαίνουν μέσω παρατήρησης.

Περιορισμοί της μελέτης & τι πρέπει να θυμόμαστε

Η ίδια η έρευνα επισημαίνει ότι δεν αποδεικνύεται αιτιότητα — δηλαδή δεν μπορούμε να πούμε ότι η χρήση οθόνης προκαλεί άμεσα χαμηλή προσοχή ή ότι η ανάγνωση εξασφαλίζει καλύτερη προσοχή. Επίσης, η γενικότερη εμπλοκή του περιβάλλοντος, η ποιότητα της ανάγνωσης, η ιδιοσυγκρασία του παιδιού, καθώς και άλλοι παράγοντες όπως ύπνος, διατροφή και κοινωνική υποστήριξη παίζουν ρόλο. Παρόλα αυτά, τα ευρήματα ισχυροποιούν την υπόθεση ότι η “καλή χρήση” των οθονών και η ενθάρρυνση της ανάγνωσης είναι στρατηγικές που αξίζουν να υιοθετηθούν από γονείς και εκπαιδευτικούς.

Στον ψηφιακό κόσμο που ζούμε, τα παιδιά εκτίθενται ολοένα περισσότερο σε οθόνες — αλλά η ισορροπία φαίνεται να είναι το κλειδί. Η έρευνα της Leipzig University και του LIFE Child study μας υπενθυμίζει πως η ίδια η τεχνολογία δεν είναι απαραίτητα “κακή”, αλλά η ποσότητα και οι συνθήκες χρήσης έχουν σημασία. Παράλληλα, η ανάγνωση αποδεικνύεται ως σημαντικός σύμμαχος στη διαμόρφωση της ικανότητας συγκέντρωσης — ένα θεμέλιο πολύτιμο για τη μάθηση και τη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών.

Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στο να ενσωματώσουν στο καθημερινό πλαίσιο των παιδιών τους συνήθειες που ενισχύουν τη συγκέντρωση — με συνετή χρήση των ψηφιακών μέσων και με έμφαση σε δραστηριότητες όπως η ανάγνωση. Έτσι, τα παιδιά όχι μόνο «καλύτερα θα μάθουν», αλλά και «καλύτερα θα σκέφτονται».