Ένα διεθνές ερευνητικό κονσόρτσιουμ δημιούργησε τη μεγαλύτερη βάση δεδομένων που έχει συγκεντρωθεί ποτέ σχετικά με τη δραστηριότητα του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια του ύπνου με τα όνειρα. Μία από τις πρώτες αναλύσεις της αποκάλυψε κάτι που ανατρέπει μια μακροχρόνια πεποίθηση: τα όνειρα δεν εμφανίζονται μόνο κατά τη φάση REM, αλλά και σε βαθύτερα, πιο ήρεμα στάδια του ύπνου, τα λεγόμενα NREM. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η εγκεφαλική δραστηριότητα μοιάζει περισσότερο με την εγρήγορση παρά με τον βαθύ ύπνο — σαν ο εγκέφαλος να είναι «μερικώς ξύπνιος».
Το μυστήριο του ύπνου και των ονείρων
Περίπου το ένα τρίτο της ζωής ενός υγιούς ενήλικα περνά στον ύπνο, και ένα σημαντικό ποσοστό αυτού του χρόνου καταλαμβάνουν τα όνειρα. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, σε οποιοδήποτε στάδιο ύπνου, μπορούν να εμφανιστούν επαναλαμβανόμενες υποκειμενικές εμπειρίες συνείδησης — τα όνειρα.
Το ενδιαφέρον για τα όνειρα είναι πανάρχαιο. Από την αρχαία Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία μέχρι την αρχαία Ελλάδα, τα όνειρα θεωρούνταν μηνύματα από τους θεούς ή παράθυρα προς άλλους κόσμους. Όμως, πέρα από τη μυθολογική και φιλοσοφική τους διάσταση, τα όνειρα αποτελούν σήμερα ένα πολύτιμο πεδίο επιστημονικής έρευνας.
Η επιστήμη πίσω από τα όνειρα
Η μελέτη των ονείρων έχει αποδειχθεί κρίσιμη για πλήθος επιστημονικών τομέων — από την ψυχιατρική και τη νευροψυχολογία μέχρι τη γνωστική επιστήμη και τη μελέτη της συνείδησης. Τα όνειρα σχετίζονται με φαινόμενα όπως οι παραϋπνίες (π.χ. υπνοβασία), αλλά και με λειτουργίες του εγκεφάλου όπως η μάθηση και η μνήμη.
Παρότι έχουν πραγματοποιηθεί εκατοντάδες μελέτες για το τι συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο όταν ονειρευόμαστε, μέχρι σήμερα δεν υπήρχε μια ολοκληρωμένη βάση δεδομένων που να συγκεντρώνει και να συνδέει όλα αυτά τα ευρήματα. Αυτή η έλλειψη ενοποιημένων στοιχείων αποτελούσε βασικό εμπόδιο για την εξαγωγή γενικών συμπερασμάτων.
Η δημιουργία της βάσης DREAM
Σε αυτό το πλαίσιο, μια διεθνής ομάδα ερευνητών, με επικεφαλής τον Giulio Bernardi από το IMT School for Advanced Studies Lucca στην Ιταλία και με τη στήριξη του Ιδρύματος Bial, δημιούργησε το DREAM — Dream EEG and Mentation, τη μεγαλύτερη βάση δεδομένων στον κόσμο που συνδυάζει εγγραφές εγκεφαλικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια του ύπνου με αναφορές ονείρων.
Η συλλογή αυτή επιτρέπει τη μελέτη των ονείρων σε πρωτοφανή κλίμακα και με επιστημονική ακρίβεια, αντιμετωπίζοντας μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του κλάδου: την απουσία μεγάλων, συγκρίσιμων και προσβάσιμων δειγμάτων δεδομένων.
Η βάση DREAM συγκεντρώνει δεδομένα από ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα (EEG), μαγνητοεγκεφαλογραφήματα (MEG) και προφορικές αναφορές ονείρων. Περιλαμβάνει περισσότερες από 2.600 αφυπνίσεις από 505 συμμετέχοντες σε 20 διαφορετικές μελέτες και είναι ανοιχτή σε συνεισφορές από εργαστήρια σε όλο τον κόσμο.
Τα ευρήματα της έρευνας
Στο άρθρο “A dream EEG and mentation database”, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Communications, οι συγγραφείς παρουσιάζουν τη βάση DREAM και τις πρώτες αναλύσεις της, οι οποίες αποκάλυψαν εντυπωσιακά αποτελέσματα.
Αποδείχθηκε ότι τα όνειρα δεν περιορίζονται στη φάση REM (Rapid Eye Movement), τη φάση όπου ο εγκέφαλος είναι πιο δραστήριος και τα μάτια κινούνται γρήγορα. Όνειρα εμφανίζονται επίσης και κατά τη διάρκεια του ύπνου NREM, στα βαθύτερα και πιο ήρεμα στάδιά του.
Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι, όταν τα όνειρα συμβαίνουν στο NREM, η εγκεφαλική δραστηριότητα μοιάζει περισσότερο με την εγρήγορση παρά με τον βαθύ ύπνο. Ουσιαστικά, ο εγκέφαλος φαίνεται να είναι «εν μέρει ξύπνιος» — ένα εύρημα που ανατρέπει τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη δομή του ύπνου και τη φύση της συνείδησης.
Η συμβολή της τεχνητής νοημοσύνης
Οι ερευνητές προχώρησαν ένα βήμα παραπέρα, εφαρμόζοντας αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης για την ανάλυση των μοτίβων εγκεφαλικής δραστηριότητας πριν από κάθε αφύπνιση. Με βάση αυτά τα δεδομένα, κατάφεραν να προβλέψουν αν το άτομο ονειρευόταν εκείνη τη στιγμή, με εντυπωσιακή συνέπεια στα αποτελέσματα.
Αυτή η καινοτόμος προσέγγιση ανοίγει τον δρόμο για πιο ακριβή προσδιορισμό όχι μόνο του πότε ονειρευόμαστε, αλλά και του τι είδους εμπειρία βιώνουμε κατά τη διάρκεια του ύπνου — ένα εντυπωσιακό βήμα προς την «ανάγνωση των ονείρων» με επιστημονικά μέσα.
Ένα ορόσημο στη μελέτη της συνείδησης
Ο Giulio Bernardi τόνισε ότι «το έργο που παρουσιάζεται στο άρθρο, το οποίο συντονίστηκε από το Πανεπιστήμιο Monash της Αυστραλίας, είναι το αποτέλεσμα των προσπαθειών 53 συγγραφέων από 37 ιδρύματα σε 13 χώρες». Το εγχείρημα, όπως είπε, «αποτελεί καθοριστικό βήμα για την επιστημονική διερεύνηση της ανθρώπινης συνείδησης, συγκεντρώνοντας και διαθέτοντας δεκαετίες ερευνών για τα όνειρα σε ένα ενιαίο σημείο».
Η βάση DREAM δεν απαντά μόνο στο ερώτημα του πότε ονειρευόμαστε, αλλά ανοίγει τον δρόμο για να κατανοήσουμε πώς και γιατί ονειρευόμαστε — και, κυρίως, τι μας λένε τα όνειρα για τον ξύπνιο εαυτό μας. Σε τελική ανάλυση, ίσως κάθε φορά που «βυθιζόμαστε» στον ύπνο, ο εγκέφαλός μας να μην κοιμάται ποτέ εντελώς. Μπορεί απλώς να συνεχίζει να σκέφτεται… σε μια άλλη γλώσσα — τη γλώσσα των ονείρων.
Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!