Olo: Πώς το νέο χρώμα ανοίγει νέους ορίζοντες στην επιστήμη της όρασης

Η επιστήμη της όρασης ζει μια μικρή «επανάσταση». Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ κατάφεραν να κάνουν το ανθρώπινο μάτι να δει ένα εντελώς νέο χρώμα, πιο έντονο από οτιδήποτε υπάρχει στη φύση. Το ονόμασαν «olo» και το περιγράφουν ως το πιο κορεσμένο πράσινο, μια απόχρωση που ξεπερνά ακόμα και τον πιο λαμπερό τόνο που μπορεί να συλλάβει ο ανθρώπινος εγκέφαλος σε φυσικές συνθήκες.

Η εμπειρία θυμίζει τη σκηνή από την ταινία Ο Μάγος του Οζ (1939), όπου η Ντόροθι βγαίνει από τον ασπρόμαυρο κόσμο της και μπαίνει σε έναν καινούργιο, γεμάτο χρώματα. Αυτήν τη φορά, όμως, το «θαύμα» δεν είναι κινηματογραφικό· είναι επιστημονικό.

Η τεχνική Oz: Όταν το μάτι «ξεγελιέται»

Η ανακάλυψη έγινε μέσω μιας πειραματικής μεθόδου που οι ερευνητές ονόμασαν Oz. Χρησιμοποιώντας λέιζερ, κατάφεραν να διεγείρουν αποκλειστικά τους M-κωνικούς φωτοϋποδοχείς (τους υποδοχείς που ανιχνεύουν το πράσινο φάσμα). Στη φύση, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί, γιατί όταν ενεργοποιείται ο ένας τύπος κώνου, ενεργοποιούνται ταυτόχρονα και οι διπλανοί (L για το κόκκινο και S για το μπλε).

Απομονώνοντας, λοιπόν, μόνο τους M-κωνικούς, οι επιστήμονες δημιούργησαν μια οπτική εμπειρία που δεν υπήρχε προηγουμένως: το olo. Ο καθηγητής οπτομετρίας και επιστήμης της όρασης Όστιν Ρούρντα περιέγραψε την εμπειρία ως ένα «καρφίτσωμα» ενός απίστευτα έντονου πράσινου πάνω στον αμφιβληστροειδή, το οποίο έκανε ακόμα και τα πιο φωτεινά φυσικά πράσινα να φαίνονται θαμπά δίπλα του.

Τι σημαίνει για τον εγκέφαλο

Το σημαντικότερο στοιχείο δεν είναι μόνο το ίδιο το νέο χρώμα, αλλά η ικανότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου να αναγνωρίσει και να ερμηνεύσει κάτι που δεν είχε ξαναδεί ποτέ. Σύμφωνα με τον Ρούρντα, αυτό δείχνει ότι ο εγκέφαλος έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει νέες αντιλήψεις όταν του προσφέρονται καινούργια ερεθίσματα. Αν μπορούμε να «εκπαιδεύσουμε» την όραση να αναγνωρίζει νέα χρώματα, ίσως μπορούμε και να δημιουργήσουμε νέες αισθητηριακές εμπειρίες.

Υπάρχουν δύο θεωρίες γύρω από αυτό:

• Η πρώτη υποστηρίζει ότι «γεννιόμαστε με ένα κουτί ξυλομπογιές» και δεν μπορούμε να δούμε τίποτε πέρα από αυτές τις αποχρώσεις.

• Η δεύτερη, πιο αισιόδοξη, υποστηρίζει ότι μπορούμε να προσθέτουμε συνεχώς νέα «χρώματα» στο κουτί μας, αν ο εγκέφαλος λάβει τα κατάλληλα ερεθίσματα.

Οι ερευνητές του Μπέρκλεϊ φαίνεται να κλίνουν προς τη δεύτερη εκδοχή.

Νέες προοπτικές για την επιστήμη και την υγεία

Πέρα από τη φιλοσοφική διάσταση, η μέθοδος Oz έχει σημαντικές ιατρικές εφαρμογές. Πολλές εκφυλιστικές παθήσεις των ματιών καταστρέφουν ή απενεργοποιούν σταδιακά τους κωνικούς φωτοϋποδοχείς. Με την τεχνική αυτή, οι ερευνητές μπορούν να μιμηθούν εργαστηριακά την απώλεια συγκεκριμένων κώνων και να μελετήσουν πώς επηρεάζει την όραση. Αυτό μπορεί να βοηθήσει:

• Στην καλύτερη κατανόηση παθήσεων όπως η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.

• Στην ανάπτυξη θεραπειών με γονιδιακή ή βλαστοκυτταρική θεραπεία.

• Στην εκτίμηση του πόσοι φωτοϋποδοχείς χρειάζονται για να διατηρηθεί λειτουργική όραση.

Όπως εξηγεί η δρ. Χάνα Ντόιλ, μέλος της ερευνητικής ομάδας, ακόμη και με απώλεια έως και 70% των κώνων, ένας άνθρωπος μπορεί να βλέπει αρκετά καλά ώστε να περνά ένα τεστ οδήγησης. Αυτό σημαίνει ότι αν στο μέλλον καταφέρουμε να αποκαταστήσουμε μόνο το 30% της φυσιολογικής όρασης, ο ασθενής θα έχει καλή ποιότητα ζωής.

Ένα νέο παράθυρο στην εμπειρία της όρασης

Η όραση θεωρείται η πολυτιμότερη αίσθηση για τους περισσότερους ανθρώπους. Η ανακάλυψη του olo δεν είναι απλώς μια επιστημονική περιέργεια· είναι ένα νέο παράθυρο στο πώς ο εγκέφαλος μπορεί να επεξεργαστεί πρωτόγνωρα ερεθίσματα. Όπως η Ντόροθι στον Μάγο του Οζ ένιωσε ότι βγήκε από το Κάνσας και μπήκε σε έναν νέο κόσμο, έτσι και η επιστήμη της όρασης ανοίγει τώρα έναν δρόμο προς χρώματα και εμπειρίες που δεν είχαμε φανταστεί.

Το ερώτημα που μένει είναι: αν το μυαλό μπορεί να αποδεχτεί ένα χρώμα που δεν υπήρχε ποτέ, ποια άλλα «αόρατα» φαινόμενα του κόσμου μας μένουν ακόμη να ανακαλυφθούν; Η ανακάλυψη του «olo» δείχνει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να προσαρμόζεται και να δημιουργεί νέες αισθητηριακές εμπειρίες. Η τεχνική Oz ανοίγει δρόμο για θεραπείες οφθαλμολογικών παθήσεων και ίσως, στο μέλλον, για μια νέα διάσταση αντίληψης του κόσμου.