Οι άνθρωποι θα μπορούσαν να έχουν έως και 33 αισθήσεις

Ζώντας σε έναν κόσμο γεμάτο οθόνες, ειδοποιήσεις και ψηφιακά ερεθίσματα, συχνά περιορίζουμε την προσοχή μας σε δύο μόνο αισθήσεις: την όραση και την ακοή. Κι όμως, το σώμα και ο εγκέφαλός μας λειτουργούν διαρκώς ως πολύπλοκοι αισθητηριακοί δέκτες, επεξεργαζόμενοι πληροφορίες από πολλές περισσότερες πηγές από όσες συνειδητοποιούμε. Από την αίσθηση της υφής ενός αντικειμένου μέχρι την εσωτερική επίγνωση του καρδιακού μας ρυθμού, οι αισθήσεις διαμορφώνουν αθόρυβα την εμπειρία του εαυτού και του κόσμου.

Πέρα από τις πέντε αισθήσεις του Αριστοτέλη

Η κλασική ιδέα των πέντε αισθήσεων –όραση, ακοή, όσφρηση, γεύση και αφή– προέρχεται από τον Αριστοτέλη, αλλά η σύγχρονη επιστήμη έχει προ πολλού ξεπεράσει αυτό το σχήμα. Όπως και η θεωρία των πέντε στοιχείων, έτσι και ο περιορισμός στις πέντε αισθήσεις δεν αντανακλά την πραγματική πολυπλοκότητα της ανθρώπινης αντίληψης. Σύμφωνα με νευροεπιστήμονες, ο αριθμός των αισθήσεων μπορεί να κυμαίνεται από 22 έως και 33, ανάλογα με τον τρόπο που ορίζεται κάθε αισθητηριακό σύστημα.

Αισθήσεις που δεν αντιλαμβανόμαστε συνειδητά

Η ιδιοδεκτικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Χάρη σε αυτήν, γνωρίζουμε πού βρίσκονται τα άκρα μας χωρίς να τα κοιτάμε. Αντίστοιχα, η ισορροπία βασίζεται στο αιθουσαίο σύστημα του εσωτερικού αυτιού, το οποίο συνεργάζεται με την όραση και την ιδιοδεκτικότητα για να μας επιτρέπει να στεκόμαστε και να κινούμαστε στον χώρο. Η ενδοδεκτικότητα, από την άλλη, μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε εσωτερικές καταστάσεις του σώματος, όπως την πείνα, τη δίψα ή μια μικρή αύξηση του καρδιακού ρυθμού.

Υπάρχουν επίσης πιο σύνθετες αισθήσεις, όπως το αίσθημα της δράσης και το αίσθημα ιδιοκτησίας του σώματος. Σε ορισμένους ασθενείς μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο, αυτές οι αισθήσεις διαταράσσονται, με αποτέλεσμα το άτομο να αισθάνεται ότι ένα άκρο δεν του ανήκει ή ότι δεν είναι ο ίδιος που το κινεί.

Η πολυαισθητηριακή φύση της εμπειρίας

Σχεδόν καμία εμπειρία δεν είναι μονοαισθητηριακή. Δεν βλέπουμε, δεν ακούμε και δεν αγγίζουμε μεμονωμένα. Όλες οι αισθήσεις συνδυάζονται σε ένα ενιαίο, συνεκτικό βίωμα. Αυτό που νιώθουμε επηρεάζει αυτό που βλέπουμε και αυτό που βλέπουμε μπορεί να αλλάξει αυτό που ακούμε ή γευόμαστε. Ακόμη και η αφή, που συχνά θεωρείται μία αίσθηση, αποτελεί στην πραγματικότητα ένα σύνολο αισθητηριακών συστημάτων που περιλαμβάνουν τον πόνο, τη θερμοκρασία, τον κνησμό και την απτική πληροφορία.

Η γεύση ως πολυαισθητηριακή εμπειρία

Η γευστική εμπειρία είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα πολυαισθητηριακής αντίληψης. Όταν τρώμε, δεν βασιζόμαστε μόνο στους γευστικούς υποδοχείς της γλώσσας, που ανιχνεύουν το γλυκό, το αλμυρό, το ξινό, το πικρό και το ουμάμι. Οι «γεύσεις» των φρούτων, όπως το μάνγκο ή το σμέουρο, δεν προκύπτουν από τη γλώσσα, αλλά από την όσφρηση. Οι οσμές απελευθερώνονται στο στόμα και ταξιδεύουν μέσω του ρινικού φάρυγγα προς τη μύτη, διαμορφώνοντας αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως γεύση.

Η αφή παίζει επίσης κρίσιμο ρόλο. Το ιξώδες ενός υγρού, η κρεμώδης υφή ενός γιαουρτιού ή η λιπαρή αίσθηση της σοκολάτας επηρεάζουν άμεσα την απόλαυση και τις προτιμήσεις μας, συχνά περισσότερο από τη χημική σύσταση του τροφίμου.

Όταν οι αισθήσεις αλληλεπιδρούν απρόσμενα

Η αλληλεπίδραση των αισθήσεων μπορεί να οδηγήσει σε εντυπωσιακές ψευδαισθήσεις. Σε ένα αεροπλάνο που απογειώνεται, το αιθουσαίο σύστημα μάς «λέει» ότι γέρνουμε προς τα πίσω, με αποτέλεσμα η καμπίνα να φαίνεται οπτικά διαφορετική, παρότι τίποτα δεν έχει αλλάξει στην πραγματικότητα. Αντίστοιχα, ο θόρυβος του αεροσκάφους μειώνει την αντίληψη του γλυκού και του αλμυρού, αλλά όχι του ουμάμι, γεγονός που εξηγεί γιατί ο χυμός ντομάτας φαίνεται πιο γευστικός εν πτήσει.

Ένα ανοιχτό πεδίο επιστημονικής έρευνας

Οι αισθήσεις αποτελούν πλέον ένα δυναμικό και διεπιστημονικό πεδίο έρευνας. Φιλόσοφοι, νευροεπιστήμονες και ψυχολόγοι συνεργάζονται για να κατανοήσουν πώς ο εγκέφαλος συνθέτει τον αισθητηριακό κόσμο. Πειράματα έχουν δείξει ότι ακόμη και η αλλαγή του ήχου των βημάτων μπορεί να κάνει το σώμα να «νιώθει» ελαφρύτερο ή βαρύτερο, αποκαλύπτοντας πόσο εύπλαστη είναι η αντίληψή μας.

Οι αισθήσεις δεν είναι απλά παράθυρα προς τον κόσμο. Είναι ενεργά, αλληλεπιδρώντα συστήματα που διαμορφώνουν την πραγματικότητα που βιώνουμε. Αρκεί να σταματήσουμε για μια στιγμή, να αποσυνδεθούμε από την οθόνη και να δώσουμε χώρο σε αυτό το πολυαισθητηριακό μωσαϊκό που λειτουργεί αδιάκοπα μέσα μας.