Ο εγκέφαλος και όχι η γλουτένη «μιλά» στο έντερο – Νέα ανατροπή στην κατανόηση των πεπτικών διαταραχών

Για χρόνια, εκατομμύρια άνθρωποι που υπέφεραν από φούσκωμα, κόπωση και κοιλιακή δυσφορία μετά την κατανάλωση προϊόντων με σιτάρι, πίστευαν ότι η γλουτένη ήταν η αιτία των ενοχλήσεών τους.

Όμως, μια νέα μελέτη έρχεται να ανατρέψει αυτή την αντίληψη. Οι επιστήμονες προτείνουν ότι η λεγόμενη «ευαισθησία στη γλουτένη» μπορεί να είναι νευρογαστρεντερική διαταραχή, που πηγάζει από διαταραγμένη επικοινωνία μεταξύ του εντέρου και του εγκεφάλου, και όχι από την ίδια την πρωτεΐνη.

Η έρευνα που αλλάζει τα δεδομένα

Σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο The Lancet, η ευαισθησία στη γλουτένη χωρίς κοιλιοκάκη (NCGS) πιθανότατα δεν προκαλείται από τη γλουτένη. Οι ερευνητές τη συνδέουν με δυσλειτουργία του άξονα εντέρου-εγκεφάλου, δηλαδή της διπλής επικοινωνίας μεταξύ του πεπτικού και του νευρικού συστήματος.

Η μελέτη περιέλαβε πάνω από 1.000 ενήλικες που πίστευαν ότι είχαν δυσανεξία στη γλουτένη, αν και είχαν αρνητικά αποτελέσματα για κοιλιοκάκη και αλλεργία στο σιτάρι. Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν ότι:

• Τα περισσότερα συμπτώματα δεν οφείλονταν στην κατανάλωση γλουτένης.

• Παρατηρήθηκε σπλαχνική υπερευαισθησία, δηλαδή υπεραντίδραση του εντέρου σε φυσιολογικά ερεθίσματα.

• Πολλοί συμμετέχοντες παρουσίασαν λειτουργικές γαστρεντερικές διαταραχές, όπως σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS), που σχετίζονται με το στρες και τις νευρολογικές αντιδράσεις του οργανισμού.

Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι η «ευαισθησία στη γλουτένη» ενδέχεται να είναι αποτέλεσμα ανισορροπίας στον άξονα εντέρου-εγκεφάλου και όχι ανοσολογική αντίδραση στις πρωτεΐνες της γλουτένης.

Τι σημαίνει «διαταραχή αλληλεπίδρασης εντέρου-εγκεφάλου»

Οι διαταραχές αλληλεπίδρασης εντέρου-εγκεφάλου περιγράφουν καταστάσεις όπου η επικοινωνία ανάμεσα στο νευρικό σύστημα του εντέρου και τον εγκέφαλο γίνεται ανώμαλη. Το έντερο διαθέτει το δικό του νευρικό δίκτυο, γνωστό ως εντερικό νευρικό σύστημα, που μεταφέρει πληροφορίες για την πέψη, τον πόνο και την κινητικότητα.

Όταν η επικοινωνία αυτή διαταράσσεται, καθημερινές πεπτικές αισθήσεις μπορεί να βιώνονται ως πόνος, φούσκωμα ή δυσφορία, ακόμη και χωρίς φλεγμονή ή βλάβη.

Κύριοι μηχανισμοί που εμπλέκονται:

• Σπλαχνική υπερευαισθησία, όπου το έντερο αντιδρά υπερβολικά σε φυσιολογικά ερεθίσματα.

• Αλλαγές στην κινητικότητα του εντέρου, με επιτάχυνση ή επιβράδυνση της πέψης.

• Ενισχυμένη απόκριση στο στρες, που επιδεινώνει τα συμπτώματα.

Αυτά τα χαρακτηριστικά παρατηρούνται στο Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου, στη λειτουργική δυσπεψία και τώρα —όπως δείχνει η έρευνα— στην ευαισθησία στη γλουτένη.

Η γλουτένη παραμένει επικίνδυνη για συγκεκριμένες ομάδες

Η γλουτένη εξακολουθεί να είναι επιβλαβής για όσους πάσχουν από κοιλιοκάκη, μια αυτοάνοση νόσο που προκαλεί εντερική φλεγμονή και δυσαπορρόφηση. Το ίδιο ισχύει και για την αλλεργία στο σιτάρι, όπου ενεργοποιείται το ανοσοποιητικό σύστημα.

Για όσους όμως ανήκουν στην κατηγορία NCGS, η γλουτένη δεν φαίνεται να είναι ο πραγματικός παράγοντας. Αντίθετα:

• Τα συμπτώματα μπορεί να προέρχονται από άγχος, ψυχολογική ένταση ή νευρολογική υπεραντίδραση του εντέρου.

• Άλλες ουσίες, όπως οι φρουκτάνες, ίσως συμβάλλουν στα ενοχλήματα.

• Η αποφυγή γλουτένης συχνά βελτιώνει την πέψη επειδή μειώνει την κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφών.

Η βελτίωση, λοιπόν, οφείλεται πιθανώς στην καλύτερη ρύθμιση του άξονα εντέρου-εγκεφάλου, και όχι στην πλήρη αποχή από τη γλουτένη.

Νέα προσέγγιση στη θεραπεία

Αν η ευαισθησία στη γλουτένη σχετίζεται με τον άξονα εντέρου-εγκεφάλου, τότε η αντιμετώπιση πρέπει να στοχεύει στην επαναφορά της νευροεντερικής ισορροπίας, όχι απλώς στη διατροφική αποχή.

Αποτελεσματικές στρατηγικές περιλαμβάνουν:

• Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) εστιασμένη στο έντερο, που επαναπροσδιορίζει την αντίληψη του πόνου και των σωματικών ερεθισμάτων.

• Τεχνικές μείωσης στρες όπως γιόγκα, ενσυνειδητότητα και αναπνευστικές ασκήσεις.

• Μεσογειακή διατροφή, πλούσια σε φυτικές ίνες και ωμέγα-3 λιπαρά, για την υποστήριξη της εντερικής λειτουργίας.

• Προβιοτικά και πρεβιοτικά, που ενισχύουν το εντερικό μικροβίωμα.

• Σωματική δραστηριότητα, η οποία συμβάλλει στην ομαλοποίηση της πέψης και του νευρικού τόνου.

Οι γιατροί επισημαίνουν ότι η αυτοδιάγνωση μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένες επιλογές. Είναι απαραίτητο να προηγούνται εξετάσεις για κοιλιοκάκη και αλλεργία στο σιτάρι, πριν υιοθετηθούν αυστηρές δίαιτες χωρίς γλουτένη.

Νέα θεώρηση της ευαισθησίας στη γλουτένη

Τα νέα δεδομένα αλλάζουν ριζικά την κατανόησή μας για την ευαισθησία στη γλουτένη. Πολλοί άνθρωποι που θεωρούν ότι έχουν δυσανεξία στη γλουτένη μπορεί στην πραγματικότητα να βιώνουν νευροεντερική δυσλειτουργία, όπου το έντερο και ο εγκέφαλος αντιδρούν υπερβολικά σε ερεθίσματα.

Αυτή η προσέγγιση μετατοπίζει το ενδιαφέρον από τις αυστηρές διατροφικές απαγορεύσεις προς τη διαχείριση του στρες, τη συναισθηματική ισορροπία και την υποστήριξη της λειτουργίας του εντέρου-εγκεφάλου.

Ίσως, τελικά, το πρόβλημα να μην είναι τι περιέχει το φαγητό μας, αλλά πώς το σώμα και το μυαλό μας το αντιλαμβάνονται.