Η επεξεργασία των αισθητηριακών πληροφοριών στον εγκέφαλο δεν εξαρτάται μόνο από τις χημικές ουσίες που χρησιμοποιούν οι νευρώνες για να επικοινωνούν, αλλά και από τη φυσική τους δομή. Νέα έρευνα από το Ινστιτούτο Ψυχιατρικής, Ψυχολογίας και Νευροεπιστήμης (IoPPN) του King’s College London αποκαλύπτει ότι στενά συγγενείς υποτύποι νευρώνων που απελευθερώνουν ντοπαμίνη μπορούν να διαδραματίζουν ριζικά διαφορετικούς ρόλους στην επεξεργασία της όσφρησης, αποκλειστικά και μόνο λόγω των μορφολογικών τους διαφορών.
Ο οσφρητικός βολβός ως πεδίο μελέτης
Η μελέτη επικεντρώθηκε στον οσφρητικό βολβό, την περιοχή του εγκεφάλου όπου οι οσφρητικές πληροφορίες επεξεργάζονται για πρώτη φορά. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά οργανωμένο νευρωνικό δίκτυο, στο οποίο μικρές αλλαγές στη σηματοδότηση μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τις οσμές. Οι ερευνητές μελέτησαν εγκεφαλικό ιστό ποντικών, εστιάζοντας σε ενδιάμεσους νευρώνες που παράγουν και απελευθερώνουν τη ντοπαμίνη, έναν νευροδιαβιβαστή γνωστό για τον ρόλο του στην κίνηση, την ανταμοιβή και τη μάθηση.
Η κλασική αντίληψη για τη νευρωνική επικοινωνία
Σύμφωνα με το παραδοσιακό μοντέλο της νευροεπιστήμης, οι νευρώνες διαθέτουν σαφή λειτουργικό διαχωρισμό. Τα δενδρίτες λαμβάνουν σήματα από άλλους νευρώνες, ενώ ο άξονας είναι υπεύθυνος για τη μετάδοση των σημάτων προς τα έξω, μέσω της απελευθέρωσης νευροδιαβιβαστών. Αυτή η διάκριση αποτελεί θεμέλιο λίθο της κατανόησης της νευρωνικής λειτουργίας και χρησιμοποιείται ευρέως τόσο στην έρευνα όσο και στην εκπαίδευση.
Δύο υποτύποι, δύο διαφορετικοί μηχανισμοί
Η νέα έρευνα, η οποία δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό eLife, αμφισβητεί αυτή τη μονοδιάστατη προσέγγιση. Οι επιστήμονες εντόπισαν δύο σαφώς διακριτούς υποτύπους ντοπαμινεργικών ενδιάμεσων νευρώνων στον οσφρητικό βολβό, οι οποίοι διαφέρουν όχι μόνο στη μορφολογία τους αλλά και στον τρόπο με τον οποίο μεταδίδουν πληροφορίες.
Αναξονικοί νευρώνες: επικοινωνία χωρίς άξονα
Ο πρώτος υποτύπος αποτελείται από τους λεγόμενους αναξονικούς νευρώνες. Τα κύτταρα αυτά δεν διαθέτουν καθόλου άξονα, γεγονός που τα καθιστά εξαιρετικά ασυνήθιστα. Αντί να απελευθερώνουν νευροδιαβιβαστές από έναν άξονα, μεταδίδουν σήματα απευθείας από τους δενδρίτες τους. Με αυτόν τον τρόπο, οι δομές που θεωρούνταν παραδοσιακά «εισερχόμενες» αποκτούν και εξερχόμενο ρόλο.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι αυτοί οι νευρώνες μπορούν να αυτοαναστέλλονται. Δηλαδή, η απελευθέρωση ντοπαμίνης από τους δενδρίτες τους μπορεί να μειώσει τη δική τους ηλεκτρική δραστηριότητα, λειτουργώντας ως μηχανισμός τοπικού ελέγχου μέσα στον οσφρητικό βολβό.
Νευρώνες με άξονα: το κλασικό μοντέλο
Ο δεύτερος υποτύπος περιλαμβάνει ντοπαμινεργικούς νευρώνες που διαθέτουν άξονες. Σε αντίθεση με τους αναξονικούς, αυτοί οι νευρώνες ακολουθούν το κλασικό πρότυπο νευρωνικής επικοινωνίας. Οι θέσεις απελευθέρωσης νευροδιαβιβαστών βρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά στον άξονα, ενώ οι δενδρίτες τους δεν συμμετέχουν στην εκπομπή σημάτων.
Οι άξονες αυτών των νευρώνων εκτείνονται σε μεγαλύτερες αποστάσεις κατά μήκος του οσφρητικού βολβού, επιτρέποντας την επίδραση σε απομακρυσμένα κυκλώματα. Σε αντίθεση με τους αναξονικούς νευρώνες, δεν παρουσιάζουν μηχανισμούς αυτοαναστολής, γεγονός που υποδηλώνει έναν διαφορετικό λειτουργικό ρόλο στο δίκτυο της όσφρησης.
Επιπτώσεις για τη νευροεπιστήμη
Η μελέτη αυτή είναι η πρώτη που παρέχει συνδυαστικά ανατομικά και φυσιολογικά στοιχεία ότι διακριτοί υποτύποι ντοπαμινεργικών νευρώνων στον οσφρητικό βολβό μεταδίδουν σήματα με θεμελιωδώς διαφορετικούς τρόπους. Τα ευρήματα υπογραμμίζουν τη σημασία της μορφολογίας στη λειτουργία των νευρώνων και ανοίγουν νέους δρόμους για την κατανόηση της αισθητηριακής επεξεργασίας.
Ένα νέο πλαίσιο κατανόησης
Πέρα από την όσφρηση, τα αποτελέσματα αυτά ενδέχεται να έχουν ευρύτερες επιπτώσεις στη μελέτη των ντοπαμινεργικών συστημάτων και σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου. Η αναγνώριση ότι η δομή ενός νευρώνα μπορεί να καθορίζει τόσο δραστικά τη λειτουργία του ενισχύει την ανάγκη για πιο λεπτομερή ταξινόμηση των νευρωνικών τύπων και επαναπροσδιορίζει βασικές αρχές της νευροβιολογίας.
Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!