Νέο εγκεφαλικό κύκλωμα οδηγεί σε καταναγκαστικές συμπεριφορές

Ερευνητές από το Karolinska Institutet στη Σουηδία εντόπισαν ένα συγκεκριμένο νευρωνικό κύκλωμα που μπορεί να προκαλέσει επαναλαμβανόμενες και καταναγκαστικές συμπεριφορές — ακόμη και όταν υπάρχουν φυσικές ανταμοιβές, όπως φαγητό ή κοινωνική επαφή. Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science Advances, ανοίγει νέους δρόμους στην κατανόηση διαταραχών όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) και ο εθισμός.

Ποιο Είναι αυτό το Κύκλωμα

Οι ερευνητές επικέντρωσαν την προσοχή τους σε ένα νευρωνικό μονοπάτι που ξεκινά από:

1. τον πυρήνα accumbens, μέρος του συστήματος ανταμοιβής του εγκεφάλου,

2. πηγαίνει στον υποθάλαμο, και από εκεί φτάνει στη lateral habenula, μια περιοχή που επεξεργάζεται αρνητικές εμπειρίες.

Με τη βοήθεια οπτογενετικής — δηλαδή την ενεργοποίηση νευρώνων με φως — οι επιστήμονες «άναψαν» αυτό το κύκλωμα σε ποντίκια. Το αποτέλεσμα ήταν ότι τα ζώα υιοθέτησαν μια αρνητική εσωτερική κατάσταση, με συνέπεια να εμφανίζουν επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές όπως σκάψιμο ή μυρωδιά, ακόμα κι όταν είχαν πρόσβαση σε τροφή ή άλλες ανταμοιβές.

Τι Αποκαλύπτει η Έρευνα

Η ενεργοποίηση του κυκλώματος accumbens → υποθάλαμος προκάλεσε σταδιακά μια «αρνητική κατάσταση» στον εγκέφαλο των ποντικών. Αυτή η κατάσταση οδήγησε σε επαναλαμβανόμενες, στερεοτυπικές συμπεριφορές που δεν εξυπηρετούσαν κάποιο λειτουργικό σκοπό όπως το φαγητό ή η κοινωνική επαφή. Ενδιαφέρον είναι ότι όταν οι ερευνητές απενεργοποίησαν το τμήμα του κυκλώματος από τον υποθάλαμο προς την lateral habenula, οι καταναγκαστικές συμπεριφορές εξαφανίστηκαν. Αυτό δείχνει ότι αυτή η σύνδεση είναι κρίσιμη για τη διατήρηση του «repetitive mode».

Μεθοδολογία της Μελέτης

Για να φτάσουν σε αυτά τα συμπεράσματα, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν:

• Γενετικά εργαλεία για να εντοπίσουν συγκεκριμένους τύπους νευρώνων στο κύκλωμα.

• Μέτρηση εγκεφαλικής δραστηριότητας, ώστε να παρακολουθούν πότε ενεργοποιούνται οι περιοχές αυτές.

• Οπτογενετική παρέμβαση: έλεγχαν τη δραστηριότητα των νευρώνων με φως, ενεργοποιώντας ή απενεργοποιώντας το κύκλωμα.

• Συμπεριφορικές δοκιμές στα ποντίκια, όπως παρατήρηση του σκάψιμου ή της μυρωδιάς, για να αξιολογήσουν την καταναγκαστική συμπεριφορά.

Γιατί Είναι Σημαντικό

Αυτή η ανακάλυψη έχει πολλαπλές επιπτώσεις:

1. Κατανόηση της OCD
   Η μελέτη μας δίνει ένα «βιολογικό υπόστρωμα» για το πώς δημιουργούνται οι καταναγκαστικές συμπεριφορές. Δεν είναι μόνο θέμα συναισθήματος ή σκέψης — υπάρχει συγκεκριμένο νευρωνικό κύκλωμα που μπορεί να «ανάψει» αυτή την επαναληπτική λειτουργία.

2. Συμβολή στην έρευνα για τον εθισμό
   Δεδομένου ότι το κύκλωμα ξεκινά από τον πυρήνα accumbens — ο οποίος εμπλέκεται σε συστήματα ανταμοιβής — η μελέτη μπορεί να έχει σημασία και για κατανόηση του πώς ο εγκέφαλος «κολλάει» σε εθιστικές συμπεριφορές.

3. Θεραπευτικές δυνατότητες
   Το γεγονός ότι η καταναγκαστική συμπεριφορά εξαφανίζεται όταν απενεργοποιείται η διαδρομή υποθάλαμος → habenula δείχνει πιθανό θεραπευτικό στόχο. Ίσως στο μέλλον να αναπτυχθούν παρεμβάσεις (φαρμακευτικές ή νευροτροποποιητικές) που στοχεύουν ακριβώς αυτό το τμήμα του κυκλώματος.

Περιορισμοί & Προκλήσεις

• Η έρευνα έγινε σε ποντίκια, κάτι που σημαίνει πως χρειάζεται προσοχή όταν επιχειρούμε να την μεταφέρουμε στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

• Η οπτογενετική είναι μία πολύ ισχυρή πειραματική τεχνική, αλλά δεν είναι εύκολα εφαρμόσιμη σε ανθρώπους σε θεραπευτικό επίπεδο.

• Υπάρχει ο κίνδυνος ότι οποιαδήποτε παρέμβαση σε αυτό το κύκλωμα μπορεί να έχει παρενέργειες ή να επηρεάζει και άλλες εγκεφαλικές λειτουργίες.

Η μελέτη του Karolinska Institutet αποκαλύπτει ένα κρίσιμο εγκεφαλικό κύκλωμα — από τον πυρήνα accumbens, μέσω του υποθαλάμου, προς την lateral habenula — που λειτουργεί σαν «διακόπτης επανάληψης». Όταν ενεργοποιείται, μπορεί να παραγάγει καταναγκαστική συμπεριφορά, ακόμα κι όταν ο οργανισμός έχει πρόσβαση σε φυσικές ανταμοιβές. Η απενεργοποίηση αυτού του μονοπατιού εξαλείφει την επαναληπτικότητα, κάτι που ανοίγει νέες κατευθύνσεις για τη θεραπεία της OCD και πιθανόν του εθισμού.

Παρά τις προκλήσεις στην εφαρμογή σε ανθρώπους, αυτή η έρευνα αποτελεί σημαντικό βήμα προς την κατανόηση του πώς ο εγκέφαλος αποφασίζει ποιες συμπεριφορές «αξίζουν» να επαναλαμβάνονται — και πώς μπορούμε να παρέμβουμε γι’ αυτό.