Μπορεί ένα παιχνίδι να σταματήσει την παραπληροφόρηση για τα εμβόλια;

Τα σύγχρονα εμβόλια έχουν σώσει πάνω από 150 εκατομμύρια ζωές παγκοσμίως. Παρ’ όλα αυτά, η παραπληροφόρηση γύρω από αυτά εξακολουθεί να έχει θανατηφόρες συνέπειες. Πρόσφατα, ένοπλος άνοιξε πυρ στα κεντρικά γραφεία του CDC (Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων) στις ΗΠΑ, πιστεύοντας λανθασμένα ότι το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού προκάλεσε την κατάθλιψή του.

Παράλληλα, σε πολλές χώρες παρατηρείται μείωση της εμβολιαστικής κάλυψης. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα ποσοστά εμβολιασμού παιδιών έχουν φτάσει στο χαμηλότερο σημείο της τελευταίας δεκαετίας, πολύ κάτω από το όριο του 95% που συστήνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) για την επίτευξη ανοσίας της αγέλης. Το αποτέλεσμα; Θάνατοι παιδιών από ιλαρά, μια εξαιρετικά μεταδοτική νόσο που θα μπορούσε να είχε προληφθεί.

Η δύναμη της «προληπτικής άμυνας»

Οι επιστήμονες αναζητούν νέους τρόπους για να περιορίσουν την ευαλωτότητα του κοινού στην παραπληροφόρηση. Ένας καινοτόμος δρόμος είναι η λεγόμενη μέθοδος “prebunking”: μια προληπτική «ανοσοποίηση» του νου απέναντι στις ψευδείς πληροφορίες.

Η λογική θυμίζει τον εμβολιασμό. Όπως το σώμα αποκτά ανοσία εκτίθεται σε εξασθενημένα τμήματα ενός ιού, έτσι και το μυαλό μπορεί να θωρακιστεί αν εκτεθεί σε «εξασθενημένες» μορφές των τακτικών παραπληροφόρησης. Έτσι, ο πολίτης μαθαίνει να αναγνωρίζει και να απορρίπτει πιο εύκολα τη χειραγώγηση όταν τη συναντήσει στην πραγματική ζωή.

Το παιχνίδι Bad Vaxx

Σε αυτό το πλαίσιο δημιουργήθηκε το δωρεάν διαδικτυακό παιχνίδι “Bad Vaxx”, που προσομοιώνει τα κοινωνικά δίκτυα. Οι παίκτες μπαίνουν στα «παπούτσια» διαδικτυακών απατεώνων που διαδίδουν ψευδείς πληροφορίες για τα εμβόλια, χρησιμοποιώντας τέσσερις συνηθισμένες τακτικές:

1. Ann McDoctal – χρησιμοποιεί τρομακτικές ιστορίες και ανεκδοτολογικά παραδείγματα.

2. Dr. Forge – εμφανίζεται ως «ειδικός» και προωθεί ψευδοεπιστημονικά δεδομένα.

3. Ali Natural – προβάλλει το επιχείρημα «ό,τι είναι φυσικό είναι και καλό».

4. Mystic Mac – συνωμοσιολόγος που αμφισβητεί κάθε επίσημη αφήγηση.

Ο παίκτης μπορεί είτε να «συνεργαστεί» με τους χαρακτήρες για να δει πώς λειτουργεί η παραπληροφόρηση, είτε να προσπαθήσει να την καταρρίψει, μειώνοντας την επιρροή τους.

Τι έδειξαν τα πειράματα

Σε τρεις διαφορετικές δοκιμές, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι όσοι έπαιξαν το παιχνίδι:

• Ξεχώριζαν πολύ καλύτερα τις αξιόπιστες από τις παραπλανητικές πληροφορίες.

• Απέκτησαν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στις κρίσεις τους.

• Έδειξαν μικρότερη προθυμία να μοιραστούν ψευδείς αναρτήσεις.

Σημαντικό είναι ότι η βελτίωση αυτή δεν οδήγησε σε ακραίο σκεπτικισμό απέναντι σε αξιόπιστες πηγές. Αντίθετα, οι παίκτες έγιναν πιο διακριτικοί στην αξιολόγηση του περιεχομένου.

Γιατί έχει σημασία

Η παραπληροφόρηση γύρω από τα εμβόλια δεν είναι νέο φαινόμενο. Ήδη από τον 19ο αιώνα, οι αντίπαλοι των εμβολίων διέδιδαν τον μύθο ότι το εμβόλιο της ευλογιάς θα μετέτρεπε τον άνθρωπο σε… μισό αγελάδα. Αυτό που αλλάζει σήμερα είναι η κλίμακα και η ισχύς των παραπλανητικών αφηγήσεων, οι οποίες συχνά ενισχύονται από πολιτικούς ή influencers. Η απόφαση για εμβολιασμό είναι πολύπλοκη, αλλά οι μελέτες δείχνουν καθαρά: η έκθεση σε παραπληροφόρηση μειώνει τα ποσοστά εμβολιασμού. Επομένως, η εκπαίδευση του κοινού στο πώς να αναγνωρίζει τη χειραγώγηση αποτελεί κρίσιμο βήμα για τη δημόσια υγεία.

Ένα εργαλείο για εκπαίδευση και ενημέρωση

Το παιχνίδι Bad Vaxx έχει το πλεονέκτημα ότι είναι σύντομο, διασκεδαστικό και εύκολα προσβάσιμο. Θα μπορούσε να ενταχθεί σε σχολικά προγράμματα, να χρησιμοποιηθεί από γιατρούς με τους ασθενείς τους ή να αξιοποιηθεί σε καμπάνιες δημόσιας υγείας. Όπως οι ιοί χρειάζονται ευάλωτους οργανισμούς για να εξαπλωθούν, έτσι και η παραπληροφόρηση βρίσκει έδαφος μόνο όταν υπάρχουν «ευάλωτα μυαλά». Αν αρκετοί άνθρωποι εκπαιδευτούν να την αναγνωρίζουν, η διάδοση ψευδών ειδήσεων μπορεί να περιοριστεί σημαντικά.

Η μάχη κατά της παραπληροφόρησης για τα εμβόλια είναι εξίσου σημαντική με τη μάχη ενάντια στους ίδιους τους ιούς. Το Bad Vaxx δείχνει ότι ακόμη και ένα απλό παιχνίδι μπορεί να προσφέρει στους πολίτες τα απαραίτητα «ψυχολογικά αντισώματα» για να προστατευτούν. Η ενίσχυση της κριτικής σκέψης είναι, τελικά, το καλύτερο «εμβόλιο» απέναντι στην παραπληροφόρηση.