Μοναξιά: Ο ορισμός μεταμορφώνει την υποστήριξη προς τους ανθρώπους

Η μοναξιά είναι ένα από τα πιο βαθιά και περίπλοκα συναισθήματα της ανθρώπινης εμπειρίας. Αν και τα τελευταία χρόνια η μοναξιά έχει γίνει περισσότερο αναγνωρίσιμη ως κοινωνικό και ψυχολογικό ζήτημα, η απουσία ενός σαφούς, καθολικού ορισμού δυσχέραινε την αποτελεσματική αντιμετώπισή της.

Η Δρ. Kathryn Cunningham από τη Σχολή Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου της έχει αφιερώσει πάνω από δέκα χρόνια στην έρευνα της μοναξιάς και των επιπτώσεών της στους ανθρώπους. Το νέο της έργο, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Health Psychology Review, εισάγει έναν σαφή, επιστημονικά τεκμηριωμένο ορισμό της μοναξιάς, ο οποίος θα μπορούσε να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο την κατανοούμε και τη διαχειριζόμαστε σε κοινωνικό επίπεδο.

1. Ένας νέος, καθολικός ορισμός

Η Δρ. Cunningham ορίζει τη μοναξιά ως:

«Το αρνητικό συναίσθημα που προκύπτει όταν ένα άτομο, συνειδητά ή υποσυνείδητα, αντιλαμβάνεται ότι οι διαπροσωπικές του ανάγκες δεν ικανοποιούνται από την ποσότητα ή την ποιότητα των σχέσεων του — συναισθηματικών, κοινωνικών, συλλογικών, επαγγελματικών ή θρησκευτικών».

Πρόκειται για έναν ολιστικό ορισμό, που λαμβάνει υπόψη τις πολλαπλές πτυχές των ανθρώπινων σχέσεων και τη υποκειμενική εμπειρία κάθε ατόμου. Η μοναξιά, επομένως, δεν είναι απλώς η απουσία ανθρώπων γύρω μας, αλλά το κενό στις ουσιαστικές συνδέσεις που δίνουν νόημα στη ζωή.

2. Γιατί χρειάζεται ένας σαφής ορισμός

Όπως εξηγεί η Δρ. Cunningham: «Δεν μπορείς να λύσεις ένα πρόβλημα αν δεν το κατανοείς πλήρως. Ο καθένας έχει τη δική του αντίληψη για το τι είναι η μοναξιά, αλλά χρειαζόμαστε έναν ενιαίο, ακριβή ορισμό για να μπορέσουμε να την αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά».

Παρά τη ραγδαία αύξηση της ευαισθητοποίησης γύρω από το φαινόμενο, η έλλειψη κοινής κατανόησης έχει εμποδίσει τη στοχευμένη χρηματοδότηση και τη δημιουργία συγκεκριμένων πολιτικών πρόληψης και παρέμβασης. Με αυτόν τον ορισμό, οι κυβερνήσεις, οι επαγγελματίες υγείας και οι κοινωνικές οργανώσεις μπορούν πλέον να αναπτύξουν πιο αποτελεσματικές στρατηγικές στήριξης των ανθρώπων που βιώνουν μοναξιά.

3. Η μοναξιά μετά την πανδημία

Η πανδημία COVID-19 λειτούργησε ως καταλύτης στην ανάδειξη του προβλήματος. Η απομόνωση, η έλλειψη φυσικής επαφής και οι κοινωνικοί περιορισμοί ενέτειναν τα συναισθήματα μοναξιάς σε εκατομμύρια ανθρώπους. Μια κυβερνητική έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2024 έδειξε ότι περισσότερα από 3 εκατομμύρια άτομα στην Αγγλία δήλωσαν ότι αισθάνονται «συχνά ή πάντα» μόνα.

Όπως σημειώνει η Δρ. Cunningham: «Η πανδημία έκανε τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πόσο σημαντικό είναι το αίσθημα σύνδεσης για την ψυχική μας ευεξία. Παρ’ όλα αυτά, το στίγμα γύρω από τη μοναξιά παραμένει ισχυρό — πολλοί διστάζουν να πουν ότι είναι μόνοι».

4. Μοναξιά και κατάθλιψη: δύο διαφορετικές εμπειρίες

Η ερευνήτρια επισημαίνει ότι, αν και η μοναξιά μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη, πρόκειται για δύο διαφορετικά φαινόμενα.

• Η κατάθλιψη είναι μια ευρύτερη ψυχική κατάσταση με πολλαπλά αίτια.

• Η μοναξιά, αντίθετα, αφορά τη μη ικανοποίηση των διαπροσωπικών αναγκών και το αίσθημα κενού που αυτή δημιουργεί.

Η κατανόηση αυτής της διάκρισης είναι απαραίτητη ώστε να παρέχεται στοχευμένη υποστήριξη, καθώς κάθε εμπειρία απαιτεί διαφορετική προσέγγιση.

5. Η μοναξιά ως πολυδιάστατο κοινωνικό φαινόμενο

Η Δρ. Cunningham ανέλυσε κειμενικές και θεωρητικές προσεγγίσεις από όλο τον κόσμο — από την ιατρική και την ψυχολογία έως τη φιλοσοφία — για να διαμορφώσει τον νέο ορισμό.

Υπογραμμίζει ότι η μοναξιά δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται μόνο ως ζήτημα ψυχικής υγείας, αλλά να επηρεάζει ευρύτερες πολιτικές, όπως αυτές της εκπαίδευσης, της αστικής ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής. Ακόμη και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει αρχίσει να αναγνωρίζει τη μοναξιά ως παράγοντα κινδύνου για τη δημόσια υγεία.

6. Μαρτυρία: Η εμπειρία της Μάργκαρετ

Η Μάργκαρετ, μια γυναίκα που έχασε τον σύζυγό της τον Ιανουάριο του 2024, περιγράφει τη δική της εμπειρία: «Όταν πέθανε ο άντρας μου, απομονώθηκα πλήρως. Δεν άντεχα να βλέπω τους φίλους μου να συνεχίζουν τη ζωή τους ενώ η δική μου είχε αλλάξει ολοκληρωτικά. Έκλεισα τον εαυτό μου στον εαυτό μου και, με τον καιρό, εκείνοι απομακρύνθηκαν».

Η Μάργκαρετ εξηγεί ότι η μοναξιά της δεν προέρχεται απλώς από την έλλειψη ανθρώπων γύρω της, αλλά από την απώλεια των ουσιαστικών σχέσεων και της προσωπικής της ταυτότητας — ως σύζυγος και ως επαγγελματίας.

«Μπορεί να είμαι σε ένα δωμάτιο γεμάτο κόσμο και να μιλάω με όλους, αλλά να νιώθω άδεια μέσα μου. Οι σχέσεις που χρειάζομαι πρέπει να είναι ουσιαστικές». Η μαρτυρία της αναδεικνύει ότι η μοναξιά είναι ποιοτική εμπειρία — δεν εξαρτάται από την παρουσία ή απουσία ανθρώπων, αλλά από την ποιότητα των συνδέσεων.

7. Προς ένα νέο μέλλον κατανόησης και στήριξης

Η νέα αυτή έρευνα ανοίγει τον δρόμο για πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις και πολιτικές πρόληψης. Με έναν σαφή ορισμό, οι ειδικοί μπορούν πλέον να αναπτύξουν μετρήσιμες στρατηγικές και να ενισχύσουν την έγκαιρη υποστήριξη σε όσους υποφέρουν σιωπηλά.

Όπως καταλήγει η Δρ. Cunningham: «Η μοναξιά δεν είναι απλώς ένα αίσθημα — είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο που επηρεάζει την υγεία, την κοινωνία και την ταυτότητά μας. Αν τη κατανοήσουμε πραγματικά, μπορούμε να τη μεταμορφώσουμε σε ευκαιρία για βαθύτερη ανθρώπινη σύνδεση».