Μιλώντας περισσότερες γλώσσες — ένα «μυστικό» για υγιή γήρανση

Πόσο μπορεί να επηρεάσει η γλώσσα την υγεία μας και την «ηλικία» που «φορούμε» βιολογικά; Μια πρόσφατη μεγάλη διεθνής έρευνα δείχνει ότι το να γνωρίζεις πάνω από μία γλώσσα δεν αφορά μόνο κοινωνικές ή πολιτιστικές διαστάσεις — μπορεί να έχει πραγματικά προστατευτικό ρόλο απέναντι στη γήρανση. Σύμφωνα με τα ευρήματα, άτομα που μιλούν δύο ή περισσότερες γλώσσες φαίνεται να γερνούν πιο αργά βιολογικά σε σχέση με εκείνους που μιλούν μόνο τη μητρική τους γλώσσα.

Τι έδειξε η έρευνα

Η έρευνα κάλυψε δεκάδες χιλιάδες άτομα ηλικίας περίπου 51 έως 90 ετών από μεγάλος αριθμό ευρωπαϊκών χωρών. Οι ερευνητές ανέπτυξαν έναν δείκτη που ονόμασαν «διαφορά βιο-συμπεριφορικής ηλικίας» (BBAG) — δηλαδή τη διαφορά ανάμεσα στην πραγματική ηλικία κάποιου και στην ηλικία που προβλέπεται βιολογικά, λαμβάνοντας υπόψη παράγοντες όπως υπέρταση, διαβήτης, προβλήματα ύπνου, απώλεια αισθητηρίων, γνωστικές ικανότητες, σωματική δραστηριότητα και κοινωνικοοικονομικά στοιχεία.

Το αποτέλεσμα έδειξε ότι όσοι γνώριζαν περισσότερες γλώσσες είχαν λιγότερες πιθανότητες να έχουν μεγαλύτερη βιολογική ηλικία από την χρονολογική. Από την άλλη, όσοι ήταν μονογλωσσικοί είχαν περίπου διπλάσιες πιθανότητες να παρουσιάσουν «επιταχυνόμενη γήρανση». Επιπλέον, η προστασία φαινόταν να αυξάνει όσο περισσότερες γλώσσες είχε κάποιος — δηλαδή, να υπάρχει μια «δόση-απάντηση»: περισσότερες γλώσσες = μεγαλύτερο όφελος.

Πώς εξηγείται αυτό;

Η λογική πίσω από το φαινόμενο είναι πολυδιάστατη:

• Η χρήση εξειδικευμένων εγκεφαλικών δικτύων: Η εναλλαγή μεταξύ γλωσσών, η επιλογή της γλώσσας, η διαχείριση της προσοχής και της μνήμης ενεργοποιούν περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες. Αυτές οι περιοχές τείνουν να φθείρονται πιο γρήγορα με την ηλικία.

• Κοινωνική και ψυχολογική συμμετοχή: Η πολύγλωσση δράση συχνά συνεπάγεται μεγαλύτερη κοινωνική διάδραση, πολιτισμική ενσωμάτωση και γνωστική διέγερση — στοιχεία που συμβάλλουν στη «γνωστική ανθεκτικότητα».

• Συνδυασμός προληπτικών παραγόντων: Η γλωσσική ικανότητα μπορεί να συνδυάζεται με υψηλότερη εκπαίδευση, περισσότερη πνευματική δραστηριότητα, ενεργότερο κοινωνικό δίκτυο — και όλα αυτά είναι γνωστοί παράγοντες καλής γήρανσης.

Γιατί έχει σημασία

Σε έναν κόσμο όπου ο πληθυσμός γερνά, η υγιής γήρανση αποτελεί κρίσιμο στόχο — όχι μόνο για το άτομο, αλλά και για τις κοινωνίες και τα συστήματα υγείας. Το να ανακαλύπτουμε μη φαρμακευτικά μέσα που μπορούν να βοηθήσουν είναι εξαιρετικά σημαντικό. Η πολύγλωσση ικανότητα εμφανίζεται έτσι ως ένας «φθηνός», προσιτός και ευρέως εφαρμόσιμος παράγοντας που μπορεί να ενταχθεί σε στρατηγικές δημόσιας υγείας — μαζί με τη διατροφή, τη σωματική άσκηση, την πνευματική δραστηριότητα.

Πρακτικές προεκτάσεις

• Εκπαίδευση: Η ενσωμάτωση της εκμάθησης ξένων γλωσσών στα σχολεία και σε ενηλίκους μπορεί να θεωρηθεί μέρος της πολιτικής υγείας. Όχι μόνο ως δεξιότητα αλλά ως παράγοντα ενίσχυσης της γνωστικής ανθεκτικότητας.

• Δια βίου μάθηση: Το γεγονός ότι η γνώση περισσοτέρων γλωσσών φαίνεται να αποδίδει ακόμα και σε μεγαλύτερες ηλικίες είναι ενθαρρυντικό. Η εκμάθηση ή η χρήση μιας ξένης γλώσσας δεν χρειάζεται να είναι «μόνο για νέους».

• Προώθηση κοινωνικής συμμετοχής: Η πολύγλωσση δράση ενθαρρύνει πολιτισμικές ανταλλαγές, ταξίδια, χρήση μέσων ενημέρωσης σε διαφορετικές γλώσσες — όλα αυτά βοηθούν στο να παραμένει το εγκεφαλικό δίκτυο ενεργό.

Προσοχή σε ερμηνείες και όρια

Αν και τα ευρήματα είναι εντυπωσιακά, χρειάζεται να θυμόμαστε ότι δεν πρόκειται για «μαγική λύση» στην γήρανση. Η μελέτη επισημαίνει ότι η γνώση περισσότερων γλωσσών σχετίζεται με πιο υγιές βιολογικά γήρας — δεν αποκλείει ότι υπάρχουν πολλοί άλλοι σημαντικοί παράγοντες. Παράλληλα, η μετρική της «βιολογικής ηλικίας» βασίζεται σε μοντέλα που συμπεριλαμβάνουν πολλούς παράγοντες και δεν είναι απλό ζήτημα. Επιπλέον, η απόκτηση μιας δεύτερης ή τρίτης γλώσσας προϋποθέτει χρόνο, δέσμευση, κίνητρο — πράγματα που μπορεί να διαφέρουν σημαντικά από άτομο σε άτομο.

Τι μπορεί να κάνει ο καθένας

• Δοκιμάστε να μάθετε ένα επιπλέον γλωσσικό εργαλείο — ακόμη και αν είναι απλώς το να διαβάζετε ή να ακούτε podcast σε άλλη γλώσσα.

• Εντάξτε τη γλώσσα στη ζωή σας: συνομιλίες, μέρη με διαφορετική κουλτούρα, κοινωνική δράση με χρήση ξένης γλώσσας.

• Συνδυάστε τη γλωσσική δράση με άλλες καλές συνήθειες — όπως τακτική σωματική άσκηση, ενεργή κοινωνική ζωή, πνευματική διατροφή.

• Μαθαίνετε με μεθοδικότητα αλλά και με ευχαρίστηση — όσο περισσότερο το απολαμβάνετε, τόσο περισσότερο πιθανό είναι να το συνεχίσετε.

Η Γλώσσα, πέρα από μέσο επικοινωνίας και πολιτισμού, φαίνεται να αποτελεί ένα ισχυρό στοιχείο «αντοχής» στη διαδικασία της γήρανσης. Η ικανότητα να χρησιμοποιούμε δύο ή περισσότερες γλώσσες δεν είναι απλώς μια δεξιότητα — πιθανώς είναι ένα «εργαλείο» που βοηθά το σώμα και τον εγκέφαλο να «κρατηθούν σε νεότερη κατάστασή» για περισσότερα χρόνια. Με άλλα λόγια: δεν αποκλείεται ότι το να μιλάμε πολλές γλώσσες μάς βοηθά να «ταιριάζουμε» την ηλικία που βλέπουμε στον καθρέφτη με αυτή που αισθανόμαστε — και ακόμη καλύτερα, με αυτή που είμαστε πραγματικά.