Μετανάστευση, Στίγμα και Πρόσβαση: Οι τρεις «αόρατοι» παράγοντες που κρατούν ζωντανή την επιδημία HIV στην Ευρώπη

Παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει στην Ευρώπη για την αντιμετώπιση του HIV, η επιδημία εξακολουθεί να έχει μια πλευρά που παραμένει «αόρατη» και συχνά υποτιμημένη. Δεν αφορά μόνο τον αριθμό των νέων κρουσμάτων — που σε αρκετές χώρες δείχνουν σταθεροποίηση ή μικρή μείωση — αλλά τους βαθιούς κοινωνικούς και συστημικούς παράγοντες που συνεχίζουν να τροφοδοτούν τη διασπορά του ιού.

Στο επίκεντρο βρίσκονται τρεις καθοριστικοί άξονες: Μετανάστευση, Στίγμα και περιορισμένη Πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας. Αυτοί οι παράγοντες δεν είναι απλώς συμπληρωματικά στοιχεία· αποτελούν βασικούς δείκτες δημόσιας υγείας που εξηγούν γιατί μεγάλο μέρος της επιδημίας παραμένει «σιωπηλό».

Μετανάστευση: το δικαίωμα στην πρόσβαση ως κρίσιμος υγειονομικός παράγοντας

Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση του ECDC για τον HIV και τους μετανάστες στην ΕΕ/ΕΟΧ, σχεδόν το 50% των νέων διαγνώσεων HIV τα τελευταία έτη αφορά άτομα που έχουν γεννηθεί σε άλλη χώρα από αυτή όπου διαγνώστηκαν. Τα στοιχεία δεν υποδεικνύουν μεταφορά του ιού από χώρα σε χώρα, αλλά ανισότητες στην πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας.

Μετανάστες και πρόσφυγες συχνά έρχονται αντιμέτωποι με εμπόδια όπως:

• έλλειψη ασφαλιστικής κάλυψης ή πολύπλοκες διαδικασίες,
• φόβος εντοπισμού από τις αρχές,
• άγνοια για τα διαθέσιμα κέντρα δωρεάν και ανώνυμου ελέγχου,
• γλωσσικά και πολιτισμικά εμπόδια.

Οι παράγοντες αυτοί οδηγούν πολλούς ανθρώπους στο να μην κάνουν τεστ, ακόμη κι όταν έχουν εκτεθεί σε κίνδυνο. Η καθυστέρηση στη διάγνωση που προκύπτει δεν είναι ατομικό φαινόμενο: επηρεάζει τη δημόσια υγεία σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα.

Στίγμα: ο αόρατος φραγμός στο τεστ και στην ενημέρωση

Παρά την πρόοδο που έχει γίνει σε επίπεδο ενημέρωσης, το στίγμα γύρω από τον HIV παραμένει ισχυρό. Μελέτες που έχουν δημοσιοποιηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο δείχνουν ότι για πολλούς ανθρώπους ο φόβος της κοινωνικής έκθεσης είναι μεγαλύτερος από τον φόβο της ασθένειας.

Το στίγμα:

• αποτρέπει τα άτομα από το να ζητήσουν πληροφορίες,
• τα απομακρύνει από τις δομές υγείας,
• δημιουργεί φοβίες για κριτική, αποκλεισμό ή επαγγελματικές συνέπειες.

Σε κοινότητες μεταναστών το φαινόμενο αυτό είναι ακόμη πιο έντονο, καθώς οι κοινωνικές και πολιτισμικές αντιλήψεις γύρω από τον HIV μπορεί να είναι αυστηρότερες. Το αποτέλεσμα: πολλοί άνθρωποι αποφεύγουν την εξέταση για χρόνια.

Περιορισμένη πρόσβαση: το συστημικό πρόβλημα που δεν φαίνεται στα νούμερα

Η πρόσβαση σε δομές υγείας δεν είναι ισότιμη σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Το ECDC επισημαίνει ότι η διαθεσιμότητα δωρεάν, ανώνυμου και εύκολα προσβάσιμου testing διαφέρει σημαντικά μεταξύ κρατών, δημιουργώντας «ζώνες» όπου ο HIV μπορεί να κυκλοφορεί χωρίς έγκαιρη ανίχνευση.

Σε αρκετές χώρες της Ευρώπης:

• τα κέντρα ελέγχου είναι λίγα ή γεωγραφικά μακριά από τις ευάλωτες κοινότητες,
• ο προληπτικός έλεγχος δεν ενσωματώνεται επαρκώς στην πρωτοβάθμια φροντίδα,
• η γραφειοκρατία λειτουργεί αποτρεπτικά,
• η ενημέρωση σε ετερόφυλους ενήλικες και άτομα άνω των 50 ετών είναι ελλιπής.

Όταν οι δομές δεν φτάνουν μέχρι τα άτομα που έχουν ανάγκη, ο HIV παραμένει αδιάγνωστος.

Η καθυστερημένη διάγνωση: ένα εύρημα που επιβεβαιώνει τη σιωπηλή πλευρά της επιδημίας

Σύμφωνα με την τελευταία επίσημη έκθεση του ECDC και του WHO Europe (Νοέμβριος 2025), το 54% των διαγνώσεων HIV στην ευρωπαϊκή περιφέρεια το 2024 έγινε «too late», δηλαδή σε προχωρημένο ανοσολογικό στάδιο.

Ειδικά για τους μετανάστες, τα ευρωπαϊκά δεδομένα δείχνουν ότι η καθυστερημένη διάγνωση είναι ακόμη πιο συχνή, ιδιαίτερα σε άτομα από χώρες εκτός ΕΕ που διαγιγνώσκονται μέσω ετεροφυλοφιλικής μετάδοσης.

Η καθυστερημένη διάγνωση:

• επιβαρύνει την υγεία του ατόμου,
• καθιστά τη διάδοση του ιού πιο πιθανή,
• υπονομεύει τον στόχο για μείωση των λοιμώξεων έως το 2030.

Η σύνδεση με τους τρεις «αόρατους» παράγοντες είναι πλέον ξεκάθαρη: όταν υπάρχει στίγμα, δυσκολία πρόσβασης και φόβος, η επιδημία παραμένει στο σκοτάδι.

Τάσεις που έχουν γίνει γνωστές το τελευταίο διάστημα στην Ευρώπη

Τα στοιχεία που έχουν βγει στη δημοσιότητα το 2024–2025 καταγράφουν επιπλέον τρεις σημαντικές τάσεις:

1. Αύξηση των ετεροφυλοφιλικών λοιμώξεων, ιδίως σε άτομα που δεν θεωρούνται παραδοσιακές ομάδες κινδύνου και δεν κάνουν προληπτικό έλεγχο.
2. Έντονες γεωγραφικές ανισότητες ανάμεσα στη Δυτική Ευρώπη (με υψηλότερη πρόσβαση σε υπηρεσίες) και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη (με περισσότερα εμπόδια).
3. Αύξηση των λοιμώξεων σε άτομα άνω των 50 ετών, μια ομάδα που ιστορικά δεν στοχευόταν από καμπάνιες πρόληψης.

Οι τάσεις αυτές δείχνουν ότι η επιδημία HIV στην Ευρώπη δεν υποχωρεί· μετασχηματίζεται.

Η «αόρατη» επιδημία μπορεί να αντιμετωπιστεί — αλλά απαιτεί πολιτικές εξάλειψης των φραγμών

Η Ευρώπη βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Αν δεν ενισχυθούν η πρόσβαση, η ενσωματομένη πρόληψη και οι στοχευμένες καμπάνιες, οι αριθμοί της καθυστερημένης διάγνωσης θα συνεχίσουν να παραμένουν υψηλοί.

Η αντιμετώπιση του HIV δεν εξαρτάται μόνο από τις ιατρικές εξελίξεις· εξαρτάται από το αν οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα στην ενημέρωση, άνεση να ζητήσουν βοήθεια, και προσβάσιμες δομές υγείας χωρίς εμπόδια.