Καρκίνος του πνεύμονα σε μη καπνιστές: Μια σιωπηλή απειλή που αυξάνεται

Ο καρκίνος του πνεύμονα παραμένει η πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο παγκοσμίως, με περίπου 1,8 εκατομμύρια θανάτους μόνο το 2022. Αν και το κάπνισμα αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα κινδύνου, ένα αξιοσημείωτο ποσοστό ασθενών δεν έχει καπνίσει ποτέ.

Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό JAMA, περίπου 15% έως 20% των νέων διαγνώσεων αφορούν ανθρώπους που έχουν καπνίσει λιγότερα από 100 τσιγάρα στη ζωή τους. Το εύρημα αυτό αναιρεί την αντίληψη ότι ο καρκίνος του πνεύμονα αφορά αποκλειστικά καπνιστές και υπογραμμίζει την ανάγκη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού.

Οι μη καπνιστές που εμφανίζουν τη νόσο είναι συχνότερα γυναίκες, με μέση ηλικία γύρω στα 67 έτη, δηλαδή λίγο νεότερες από τους καπνιστές ασθενείς. Υπάρχουν επίσης σημαντικές γεωγραφικές διαφοροποιήσεις.
Στην Ταϊβάν, για παράδειγμα, το 83% των περιστατικών καρκίνου του πνεύμονα σε μη καπνιστές αφορά γυναίκες, ενώ άτομα ασιατικής καταγωγής φαίνεται να έχουν υψηλότερα ποσοστά εμφάνισης σε σχέση με άλλες εθνοτικές ομάδες.

Τι επισημαίνουν οι ειδικοί

Η εμφάνιση της νόσου σε άτομα χωρίς ιστορικό καπνίσματος αποδίδεται σε περιβαλλοντικούς και γενετικούς παράγοντες. Ένας από τους σημαντικότερους είναι το ραδόνιο, ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο που προέρχεται από το έδαφος και ευθύνεται για έως και 21.000 θανάτους ετησίως στις ΗΠΑ.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση, που επηρεάζει το 99% του παγκόσμιου πληθυσμού πέρα από τα επιτρεπτά όρια, έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο αδενοκαρκινώματος, του συχνότερου τύπου καρκίνου πνεύμονα στους μη καπνιστές. Επίσης, η έκθεση σε παθητικό κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο κατά 28%, ενώ ουσίες όπως ο αμίαντος και η σιλικόνη έχουν επίσης ενοχοποιηθεί.
Το οικογενειακό ιστορικό σε συγγενή πρώτου βαθμού ανεβάζει την πιθανότητα νόσησης κατά 51%.

Μοριακές διαφορές και στοχευμένες θεραπείες

Σε μοριακό επίπεδο, ο καρκίνος του πνεύμονα στους μη καπνιστές είναι διαφορετικός από εκείνον των καπνιστών. Το 60%-80% των περιπτώσεων αφορά αδενοκαρκίνωμα, έναν τύπο με χαμηλότερο φορτίο μεταλλάξεων, αλλά με πολλαπλές στοχεύσιμες γονιδιακές αλλοιώσεις.
Οι μεταλλάξεις του γονιδίου EGFR εντοπίζονται στο 40%-60% των μη καπνιστών, έναντι μόλις 10% στους καπνιστές, ενώ οι αναδιατάξεις του ALK εμφανίζονται έως και πέντε φορές συχνότερα σε αυτούς.

Οι ανακαλύψεις αυτές έχουν τεράστια θεραπευτική αξία, καθώς επιτρέπουν την εφαρμογή εξατομικευμένων θεραπειών με στοχευμένους αναστολείς τυροσινικής κινάσης (TKIs), που μπορούν να παρατείνουν την επιβίωση των ασθενών με προχωρημένη νόσο έως και 3–5 χρόνια.

Διάγνωση και σύγχρονη προσέγγιση

Η διάγνωση βασίζεται σε απεικονιστικές εξετάσεις όπως αξονική τομογραφία, PET/CT και μαγνητική εγκεφάλου, καθώς και σε βιοψία για ιστολογική επιβεβαίωση.
Σήμερα θεωρείται αναγκαίος ο μοριακός έλεγχος μέσω προηγμένων τεχνικών, ώστε να εντοπιστούν μεταλλάξεις που καθοδηγούν την επιλογή φαρμάκων και το θεραπευτικό πλάνο.

Η θεραπεία εξαρτάται από το στάδιο της νόσου και τα γενετικά χαρακτηριστικά.
Στα πρώιμα στάδια, προτιμάται η χειρουργική αντιμετώπιση, συχνά με επικουρική στοχευμένη θεραπεία για μεταλλάξεις όπως EGFR ή ALK.
Σε προχωρημένα στάδια, οι στοχευμένες θεραπείες υπερτερούν της χημειοθεραπείας, ενώ η ανοσοθεραπεία έχει περιορισμένη αποτελεσματικότητα όταν υπάρχουν συγκεκριμένες μεταλλάξεις που μειώνουν την ανταπόκριση.

Καθυστέρηση διάγνωσης και προληπτικός έλεγχος

Παρά τις προόδους, η διάγνωση συχνά γίνεται καθυστερημένα.
Περισσότεροι από 4 στους 10 μη καπνιστές διαγιγνώσκονται σε προχωρημένα στάδια (III ή IV), όταν η χειρουργική θεραπεία δεν είναι πλέον δυνατή.
Αν και στις ΗΠΑ δεν έχει θεσπιστεί προληπτικός έλεγχος για μη καπνιστές, στην Ταϊβάν εφαρμόζεται πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου για άτομα με οικογενειακό ιστορικό, επιτυγχάνοντας έγκαιρη διάγνωση στο 95% των περιπτώσεων.

Ο ρόλος της κοινωνίας και της ενημέρωσης

Πέρα από τη βιολογία της νόσου, υπάρχει και μια κοινωνική διάσταση.
Το στίγμα ότι ο καρκίνος του πνεύμονα «προκαλείται από τον ίδιο τον ασθενή» οδηγεί συχνά σε ψυχολογική επιβάρυνση, ενοχές και απομόνωση.
Η ενημέρωση και η αποδοχή είναι ουσιαστικές, ώστε όσοι νοσούν χωρίς να έχουν καπνίσει να λαμβάνουν στήριξη χωρίς προκαταλήψεις.

Ο καρκίνος του πνεύμονα σε μη καπνιστές αποτελεί μια διακριτή κλινική οντότητα, με ιδιαίτερα αίτια, μοριακά χαρακτηριστικά και θεραπευτικές επιλογές.
Η έλλειψη καπνίσματος δεν σημαίνει απουσία κινδύνου.
Η έγκαιρη διάγνωση και οι εξατομικευμένες θεραπείες βελτιώνουν σημαντικά την πρόγνωση και προσφέρουν ελπίδα σε μια ασθένεια που, μέχρι πρόσφατα, θεωρούνταν αμιγώς «του καπνιστή».