Η τεχνολογία ως δημοκρατική πρόκληση

Η σχέση ανάμεσα στην τεχνολογία, τη δημοκρατία και την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση βρέθηκε στο επίκεντρο της ομιλίας του Ευάγγελου Βενιζέλου στο Β΄ Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο του περιοδικού Θεολογία, που διοργάνωσε η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος με θέμα «Η Ορθόδοξη θεολογία και η οντολογία της τεχνολογίας».

Ο κ. Βενιζέλος, με την εμπειρία του ως συνταγματολόγος και πολιτικός στοχαστής, προσέγγισε το ζήτημα της τεχνολογίας ως μιας βαθιάς δημοκρατικής πρόκλησης, που ανατρέπει τις παραδοσιακές έννοιες κυριαρχίας, αντιπροσώπευσης και πολιτικής συμμετοχής. Η τεχνολογία, όπως τόνισε, δεν δεσμεύεται από σύνορα, δεν έχει εδαφικότητα και άρα δεν υπόκειται σε κρατικό ή διεθνή έλεγχο. Δημιουργεί έναν νέο, υπερεθνικό χώρο ισχύος που υπερβαίνει τα όρια των κρατών και των θεσμών.

Η δημοκρατία, με τη σειρά της, δεν είναι αυτονόητο δεδομένο. Ο Βενιζέλος υπογράμμισε πως μόνο ένα μικρό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού ζει υπό καθεστώς πραγματικής φιλελεύθερης δημοκρατίας, ενώ ο αυταρχισμός επανεμφανίζεται ως ελκυστική εναλλακτική, ακόμη και μέσα στην Ευρώπη. Η τεχνολογική εξέλιξη, με τη δύναμη των αλγορίθμων, των bots και της τεχνητής νοημοσύνης, διαμορφώνει νέες μορφές εξουσίας και επιρροής, ικανές να αλλοιώσουν την εκλογική διαδικασία και τη δημόσια σφαίρα.

Η τεχνολογία δεν αλλάζει μόνο τα πολιτικά δεδομένα, αλλά και την ίδια τη δημοκρατική ανθρωπολογία. Ο δημόσιος χώρος, το παραδοσιακό forum της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, μετασχηματίζεται σε ένα απλουστευμένο, ταχύ και συχνά παραπλανητικό περιβάλλον πληροφορίας. Ο πολίτης εκτίθεται σε καταιγισμό δεδομένων, χωρίς να έχει τη δυνατότητα να μετατρέψει την πληροφορία σε γνώση και κρίση.

Μέσα σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, τίθεται το ερώτημα: μπορεί να υπάρξει μια μετα-αντιπροσωπευτική δημοκρατία; Ο Βενιζέλος υποστηρίζει πως η απάντηση είναι θετική, εφόσον διατηρηθούν οι εγγυήσεις του κράτους δικαίου και της φιλελεύθερης παράδοσης. Η πρόκληση είναι να σωθεί η ουσία της δημοκρατίας μέσα από νέους θεσμούς που θα ενσωματώνουν δημιουργικά τις τεχνολογικές εξελίξεις, χωρίς να υπονομεύουν τη συλλογικότητα και την ευθύνη.

Παράλληλα, ο ομιλητής προχώρησε σε μια τολμηρή θεολογική αντιπαραβολή, συνδέοντας τη δημοκρατία (corpus electoralis) με το εκκλησιαστικό σώμα (corpus mysticum). Και τα δύο, είπε, είναι συλλογικά υποκείμενα που απειλούνται από την αποπροσωποποίηση της τεχνολογικής εποχής. Η υπόσχεση της ψηφιακής αθανασίας, η ψευδής «εσχατολογία» της τεχνητής νοημοσύνης, έρχεται να αντικαταστήσει την προσδοκία της Ανάστασης με μια ψευδή, τεχνητή υπόσχεση αιωνιότητας.

Η ομιλία του Ευάγγελου Βενιζέλου δεν περιορίστηκε σε μια ακαδημαϊκή ανάλυση, αλλά ανέδειξε τη βαθιά οντολογική διάσταση της τεχνολογικής εποχής: το ερώτημα αν ο άνθρωπος μπορεί να κατανοήσει αυτό που δημιούργησε και να συνυπάρξει με αυτό χωρίς να χάσει την ουσία της ανθρωπινότητάς του.

Σε μια εποχή όπου η τεχνητή νοημοσύνη καθορίζει την πολιτική, την επικοινωνία και τη σκέψη, το στοχαστικό κάλεσμα του Βενιζέλου υπενθυμίζει ότι η δημοκρατία και η πίστη δεν είναι τεχνικά συστήματα — είναι πνευματικές και συλλογικές εμπειρίες, που χρειάζονται ανανέωση, όχι υποκατάσταση