Μπορεί ένας άνθρωπος να χειριστεί μέχρι και δέκα μπάλες στον αέρα, αλλά πόσες μπορεί να «κινήσει» με τη φαντασία του; Η απάντηση, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature Communications, εξέπληξε ακόμη και τους ίδιους τους ερευνητές: το όριο είναι μόλις μία. Σύμφωνα με τους γνωστικούς ψυχολόγους που πραγματοποίησαν τη μελέτη, οι συμμετέχοντες μπορούσαν εύκολα να φανταστούν την πορεία μιας μπάλας που εξαφανιζόταν από το οπτικό τους πεδίο. Όμως, όταν έπρεπε να παρακολουθήσουν νοητά δύο μπάλες ταυτόχρονα, η φαντασία τους… μπλόκαρε.
Το πείραμα και τα αποτελέσματα
Ο Τομέρ Ντ. Ούλμαν, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, ηγείται του Εργαστηρίου Υπολογισμού, Γνώσης και Ανάπτυξης. Ο ίδιος ενδιαφέρεται εδώ και χρόνια για την έννοια της «διαισθητικής φυσικής» — δηλαδή πώς ο εγκέφαλός μας αντιλαμβάνεται και προβλέπει την κίνηση αντικειμένων στον φυσικό κόσμο. Στο πλαίσιο της έρευνας, οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν κινούμενες εικόνες με μια μπάλα που αναπηδούσε, πριν εξαφανιστεί από την οθόνη. Σε μια δεύτερη εκδοχή, υπήρχαν δύο μπάλες που κινούνταν με διαφορετικούς ρυθμούς πριν χαθούν από το οπτικό πεδίο. Τα αποτελέσματα ήταν ξεκάθαρα:
-
Στην περίπτωση της μίας μπάλας, οι περισσότεροι μπόρεσαν να προβλέψουν με ακρίβεια πότε θα χτυπούσε στο έδαφος.
-
Στην περίπτωση των δύο, τα λάθη αυξήθηκαν δραματικά.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Η ερευνητική ομάδα εξέτασε δύο υποθετικά μοντέλα για το πώς μπορεί να λειτουργεί η φαντασία:
-
Παράλληλο μοντέλο – το μυαλό κινεί ταυτόχρονα περισσότερα αντικείμενα.
-
Σειριακό μοντέλο – το μυαλό κινεί κάθε αντικείμενο ξεχωριστά, το ένα μετά το άλλο.
Τα δεδομένα έδειξαν ότι, όταν τα αντικείμενα εξαφανίζονται, η ανθρώπινη φαντασία βασίζεται κυρίως στο σειριακό μοντέλο. Αυτό σημαίνει ότι πρώτα «κινεί» το ένα αντικείμενο μέχρι το τέλος της πορείας του και μετά περνά στο επόμενο, κάτι που εξηγεί γιατί η ταυτόχρονη παρακολούθηση αποτυγχάνει.
Το στοιχείο της έκπληξης
Ο Ούλμαν και η συν-συγγραφέας της μελέτης, Χαλέλι Μπαλαμπάν από το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο του Ισραήλ, περίμεναν ότι η φαντασία θα μπορούσε να διαχειριστεί τρία ή τέσσερα αντικείμενα. «Αν κλείσω τα μάτια, μπορώ να δω έναν πύργο από τουβλάκια να πέφτει. Δεν νιώθω ότι υπάρχει όριο. Όμως στην πράξη υπάρχει», δήλωσε ο Ούλμαν. Ακόμη και όταν οι δύο μπάλες κινούνταν συγχρονισμένα, η απόδοση βελτιωνόταν ελάχιστα. Όταν όμως παρέμεναν ορατές μέχρι την πρόσκρουση, οι συμμετέχοντες είχαν πολύ καλύτερα αποτελέσματα.
Δεν φταίει η προσπάθεια
Οι ερευνητές διερεύνησαν αν η χρήση του σειριακού μοντέλου οφείλεται στην εξοικονόμηση «νοητικής ενέργειας». Για να το ελέγξουν, πρόσφεραν οικονομικά κίνητρα στους συμμετέχοντες ώστε να αποδώσουν καλύτερα. Το αποτέλεσμα; Καμία βελτίωση. Αυτό δείχνει ότι ο περιορισμός δεν οφείλεται στην προσπάθεια, αλλά μάλλον σε μια θεμελιώδη ιδιότητα της ανθρώπινης φαντασίας.
Γιατί έχει σημασία
Η μελέτη ανοίγει νέους δρόμους στην κατανόηση της λειτουργίας του «νοητικού ματιού» μας. Ενώ η έρευνα για την ανθρώπινη αντίληψη έχει προχωρήσει πολύ, η κατανόηση των περιορισμών της φαντασίας παραμένει περιορισμένη. Η γνώση αυτών των ορίων μπορεί να έχει πρακτικές εφαρμογές, από την εκπαίδευση πιλότων και αθλητών, μέχρι την ανάπτυξη τεχνητής νοημοσύνης που μιμείται τον ανθρώπινο τρόπο σκέψης.
Η ανθρώπινη φαντασία είναι εντυπωσιακή, αλλά έχει αυστηρά όρια όταν πρόκειται να «κινήσει» αόρατα αντικείμενα. Κι ενώ το μυαλό μας μπορεί να δημιουργεί ολόκληρους κόσμους, όταν καλείται να παρακολουθήσει περισσότερα από ένα κινούμενα αντικείμενα που έχουν εξαφανιστεί, φαίνεται πως… χάνει την μπάλα.
Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!