Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, πολλοί άνθρωποι στράφηκαν στην ταινία “Contagion” του 2011 για κάποια παρηγοριά ή καθοδήγηση. Η υποθετική πλοκή της ταινίας φαινόταν ξαφνικά τρομακτικά ρεαλιστική. Επαινέθηκε για την επιστημονική της ακρίβεια και πρόσφερε ένα ουσιαστικό μάθημα: η εξάπλωση ασθενειών δεν είναι μόνο ζήτημα υγείας αλλά και κοινωνικής συμπεριφοράς.
Μια ιδιαίτερα χαρακτηριστική σκηνή είναι όταν η πρωταγωνίστρια εξηγεί πώς διάφοροι ιοί μπορούν να μεταδοθούν μέσω των αντικειμένων που αγγίζουμε καθημερινά – πόμολα, κουμπιά ασανσέρ, βρύσες – και τελικά, μεταξύ μας. Αυτά τα αντικείμενα, γνωστά ως φορείς μετάδοσης (fomites), μπορούν να γίνουν σιωπηλοί φορείς λοιμώξεων.
Ένα από τα βασικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται για να αξιολογηθεί η μολυσματικότητα μιας ασθένειας είναι το R0 (Ρ μηδέν), το οποίο δείχνει τον αριθμό των ατόμων που θα μολυνθούν κατά μέσο όρο από ένα μολυσμένο άτομο. Αν το R0 είναι πάνω από 1, η ασθένεια έχει την τάση να εξαπλώνεται. Αν είναι κάτω από 1, πιθανότατα θα σβήσει με τον χρόνο.
Οι πιο μεταδοτικές ασθένειες
Στην κορυφή της λίστας με τις πιο μεταδοτικές ασθένειες βρίσκεται η ιλαρά. Η ιλαρά έχει R0 που κυμαίνεται μεταξύ 12 και 18, καθιστώντας την εξαιρετικά μεταδοτική. Μόνο δύο κύκλοι μετάδοσης μπορούν να οδηγήσουν σε 342 μολύνσεις, ξεκινώντας από ένα μόνο άτομο. Μεταδίδεται μέσω αερομεταφερόμενων σωματιδίων και μπορεί να επιβιώσει στον αέρα ή σε επιφάνειες για ώρες. Ένα ανεμβολίαστο άτομο μπορεί να νοσήσει απλώς εισερχόμενο σε χώρο που πριν βρισκόταν μολυσμένο άτομο.
Άλλες ασθένειες με υψηλό R0 περιλαμβάνουν τον κοκίτη (12-17), την ανεμοβλογιά (10-12) και την COVID-19, η οποία κυμαίνεται μεταξύ 8 και 12 ανάλογα με το στέλεχος. Αν και συχνά αντιμετωπίζονται με επιτυχία, μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές επιπλοκές όπως πνευμονία, σπασμούς, τύφλωση ή ακόμα και θάνατο.
Ασθένειες με χαμηλό R0 αλλά υψηλό κίνδυνο
Στον αντίποδα, υπάρχουν ασθένειες με χαμηλή μεταδοτικότητα αλλά σημαντικά αυξημένο κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Η φυματίωση, για παράδειγμα, έχει R0 από κάτω του 1 έως και 4, ανάλογα με τις συνθήκες. Παρόλο που είναι επίσης αερομεταφερόμενη, απαιτεί στενή και παρατεταμένη επαφή για να μεταδοθεί. Οι εστίες εμφανίζονται συχνά σε κοινόχρηστους χώρους, όπως σπίτια, καταφύγια ή φυλακές.
Η φυματίωση απαιτεί δύσκολη και μακροχρόνια θεραπεία, με συνδυασμό τεσσάρων αντιβιοτικών για τουλάχιστον έξι μήνες. Η αυξανόμενη αντοχή των βακτηρίων στα φάρμακα καθιστά την αντιμετώπισή της ακόμα πιο περίπλοκη, με επιπτώσεις σε ζωτικά όργανα. Μια άλλη ασθένεια με χαμηλό R0 αλλά υψηλή θνησιμότητα είναι ο ιός Έμπολα. Με R0 μεταξύ 1.5 και 2.5, ο ιός μεταδίδεται κυρίως μέσω άμεσης επαφής με σωματικά υγρά. Η μετάδοσή του είναι πιο δύσκολη συγκριτικά με την ιλαρά, αλλά η επικινδυνότητά του τον καθιστά εξαιρετικά σοβαρό.
Λιγότερο μεταδοτικές αλλά επικίνδυνες ασθένειες
Άλλες ασθένειες με R0 κάτω του 1 είναι το Αναπνευστικό Σύνδρομο Μέσης Ανατολής (MERS), η γρίπη των πτηνών και η λέπρα. Αν και λιγότερο μεταδοτικές, δεν πρέπει να υποτιμώνται. Ο αντίκτυπός τους μπορεί να είναι σοβαρός, ειδικά σε ευάλωτους πληθυσμούς. Η σοβαρότητα μιας ασθένειας δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τη μεταδοτικότητά της, αλλά και από τη ζημιά που προκαλεί στον οργανισμό και τη δυσκολία αντιμετώπισής της. Ένα χαμηλό R0 δεν σημαίνει ότι η ασθένεια είναι αβλαβής.
Η σημασία της πρόληψης και της συλλογικής προστασίας
Τα εμβόλια παίζουν κρίσιμο ρόλο όχι μόνο στην προστασία του ατόμου, αλλά και στην προστασία εκείνων που δεν μπορούν να εμβολιαστούν – όπως τα βρέφη, οι εγκυμονούσες και τα άτομα με σοβαρά προβλήματα υγείας. Αυτοί οι πληθυσμοί είναι πιο ευάλωτοι και εξαρτώνται από την ανοσία της αγέλης, δηλαδή τη συλλογική ανοσία που επιτυγχάνεται όταν ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού είναι άνοσο σε μια ασθένεια.
Η γνώση για την εξάπλωση ασθενειών μας βοηθά να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και τους γύρω μας. Είναι ένα μάθημα υπευθυνότητας, πρόληψης και κοινωνικής αλληλεγγύης. Στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο που ζούμε, η μετάδοση μιας ασθένειας μπορεί να ξεκινήσει τοπικά αλλά να επεκταθεί γρήγορα διεθνώς – και γι’ αυτό, η προετοιμασία και η πρόληψη είναι ζωτικής σημασίας.
Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!