Είναι ο ναρκισσισμός ένα μοναδικό αμερικανικό χαρακτηριστικό;

Για δεκαετίες, ο δημόσιος λόγος – από τα μέσα ενημέρωσης έως την ακαδημαϊκή βιβλιογραφία – έχει συχνά παρουσιάσει τον ναρκισσισμό ως χαρακτηριστικό «κατεξοχήν αμερικανικό», συνδέοντάς τον με νεαρούς ενήλικες, επαγγελματίες υψηλών απαιτήσεων ή δημόσιες προσωπικότητες. Ωστόσο, μια εκτεταμένη νέα μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν ανατρέπει αυτά τα στερεότυπα και καταδεικνύει ότι ο ναρκισσισμός αποτελεί καθολικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό, με παρόμοια μοτίβα έκφρασης σε όλους τους πολιτισμούς.

Η μεγαλύτερη διαπολιτισμική ανάλυση για τον ναρκισσισμό

Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Self and Identity, περιέλαβε περισσότερα από 45.000 άτομα από 53 χώρες. Πρόκειται για ένα από τα πιο εκτεταμένα και πολιτισμικά ποικιλόμορφα σύνολα δεδομένων που έχουν χρησιμοποιηθεί ποτέ για τη μελέτη ψυχολογικών χαρακτηριστικών.

Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια που αξιολογούσαν επίπεδα ναρκισσισμού, ενώ οι ερευνητές διερεύνησαν πώς παράγοντες όπως η ηλικία, το φύλο, η αυτοαντιλαμβανόμενη κοινωνική θέση, αλλά και οι πολιτισμικές διαστάσεις (όπως ατομικισμός έναντι συλλογικότητας) και το ΑΕΠ κάθε χώρας, επηρέαζαν την έκφραση του ναρκισσισμού.

Ο ναρκισσισμός, όπως ορίζεται στη σύγχρονη ψυχολογία, χαρακτηρίζεται από υψηλή αυτοεκτίμηση σε συνδυασμό με χαμηλή ενσυναίσθηση και έντονο προσανατολισμό προς τον εαυτό. Είναι ένα πολυδιάστατο χαρακτηριστικό με σημαντικές κοινωνικές και διαπροσωπικές επιπτώσεις, ιδιαίτερα σε νεαρότερες ηλικίες.

Οι χώρες με τα υψηλότερα και χαμηλότερα επίπεδα ναρκισσισμού

Σε αντίθεση με την επικρατούσα αντίληψη, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν συγκαταλέγονται στις πέντε χώρες με τα υψηλότερα επίπεδα ναρκισσισμού. Στην κατάταξη που συνέταξαν οι ερευνητές, οι ΗΠΑ κατέλαβαν τη 16η θέση.

Οι πέντε χώρες με τις υψηλότερες βαθμολογίες ναρκισσισμού ήταν:

1. Γερμανία

2. Ιράκ

3. Κίνα

4. Νεπάλ

5. Νότια Κορέα

Αντίστοιχα, οι χώρες με τα χαμηλότερα επίπεδα ήταν:

1. Σερβία

2. Ιρλανδία

3. Ηνωμένο Βασίλειο

4. Ολλανδία

5. Δανία

Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν ότι ο ναρκισσισμός δεν αποτελεί αποκλειστικό γνώρισμα δυτικών, ατομικιστικών κοινωνιών. Αντιθέτως, καταγράφεται ισχυρά και σε χώρες που παραδοσιακά θεωρούνται συλλογικιστικές ή ομαδικά προσανατολισμένες.

Ηλικία και φύλο: δύο παράγοντες με σταθερή επίδραση

Η μελέτη επιβεβαιώνει σταθερά ευρήματα προηγούμενων ερευνών: οι νεαροί ενήλικες είναι συστηματικά πιο ναρκισσιστές σε σύγκριση με μεγαλύτερους σε ηλικία ενήλικες. Η τάση αυτή εμφανίζεται με αξιοσημείωτη συνέπεια σε όλες τις πολιτισμικές ομάδες. Όπως επισημαίνει ο συν-συγγραφέας William Chopik, το γεγονός ότι κάποιος είναι νέος σχετίζεται σχεδόν παγκοσμίως με αυξημένο προσανατολισμό προς τον εαυτό, υπερεκτίμηση ικανοτήτων και μειωμένη ενσυναίσθηση.

Παράλληλα, οι άνδρες εμφανίζουν – επίσης παγκοσμίως – υψηλότερα επίπεδα ναρκισσισμού σε σχέση με τις γυναίκες. Η σταθερή αυτή διαφορά υποδηλώνει ότι οι βιολογικές και εξελικτικές επιδράσεις πιθανόν να συνυπάρχουν με κοινωνικοπολιτισμικές προσδοκίες και ρόλους φύλου.

Ο ρόλος του πλούτου και της κοινωνικής θέσης

Ένα ακόμη σημαντικό εύρημα αφορά το ΑΕΠ των χωρών. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι κάτοικοι κρατών με υψηλότερο ΑΕΠ είχαν γενικά υψηλότερες βαθμολογίες ναρκισσισμού. Αυτό ενδεχομένως να αντανακλά το πώς η οικονομική ανάπτυξη, ο ανταγωνισμός και οι δομές ευκαιριών ενισχύουν την αυτο-προβολή ή την ανάγκη για διάκριση.

Ωστόσο, παρά τις διακρατικές διαφορές, οι διαφορές μεταξύ ηλικιακών ομάδων παρέμειναν εξαιρετικά σταθερές: η νεότητα ως περίοδος ζωής συνδέεται σχεδόν σε όλες τις κοινωνίες με υψηλότερα επίπεδα ναρκισσισμού.

Ατομικισμός, συλλογικότητα και οι απρόσμενες ομοιότητες

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της μελέτης είναι ότι οι πολιτισμοί με έντονο συλλογικό προσανατολισμό – όπου η ομαδική ταυτότητα θεωρείται πρωτεύουσα – δεν εμφάνισαν σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα ναρκισσισμού. Αυτό καταρρίπτει τη διαδεδομένη υπόθεση ότι ο συλλογικισμός «φιλτράρει» ή αποδυναμώνει τις εγωκεντρικές συμπεριφορές.

Όπως σημειώνει η συν-συγγραφέας Macy Miscikowski, τα ευρήματα αυτά υποδεικνύουν ότι ορισμένες διαστάσεις της προσωπικότητας ενδέχεται να διαμορφώνονται από κοινές βιολογικές και αναπτυξιακές διεργασίες, οι οποίες παραμένουν σταθερές ανεξάρτητα από πολιτισμικό πλαίσιο.

Επιπτώσεις και μελλοντικές κατευθύνσεις

Τα αποτελέσματα της μελέτης ανοίγουν τον δρόμο για μια βαθύτερη κατανόηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ βιολογίας, ανάπτυξης και πολιτισμικών παραγόντων στην προσωπικότητα. Ο ναρκισσισμός φαίνεται να μειώνεται με την ηλικία σε όλο τον κόσμο, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι εμπειρίες ζωής και η κοινωνική ωρίμανση λειτουργούν ως σταθεροποιητικοί παράγοντες.

Η έρευνα θέτει επίσης σημαντικά ερωτήματα: σε ποιο βαθμό οι κοινωνικές δομές και οι οικονομικές συνθήκες ενισχύουν ή περιορίζουν την έκφραση των ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών; Και ποιες αναπτυξιακές εμπειρίες λειτουργούν ως «αντίβαρο» στον εγωκεντρισμό της νεότητας;

Σε κάθε περίπτωση, η παρούσα μελέτη συμβάλλει ουσιαστικά στη διαπολιτισμική ψυχολογία, αποδεικνύοντας ότι ο ναρκισσισμός δεν είναι «αμερικανικό φαινόμενο», αλλά μια καθολική ανθρώπινη τάση που εκδηλώνεται με συνεπή και προβλέψιμο τρόπο παγκοσμίως.