Έχετε παρατηρήσει ποτέ πώς τα ζώα επιλέγουν με ακρίβεια το πιο ώριμο φρούτο σε ένα δέντρο; Αυτή η φαινομενικά απλή συμπεριφορά κρύβει μια εκπληκτικά πολύπλοκη νευρολογική διαδικασία: την ικανότητα να εντοπίζουμε στην ανταμοιβή και να αντιδρούμε γρήγορα σε αυτή. Με βάση αυτό το ερώτημα, μια πρόσφατη μελέτη του Καθηγητή Sridharan Devarajan και της υποψήφιας διδάκτορα Ankita Sengupta στο Κέντρο Νευροεπιστημών του Ινδικού Ινστιτούτου Επιστημών (IISc) ρίχνει νέο φως στον τρόπο με τον οποίο η προσδοκία ανταμοιβής επηρεάζει την προσοχή και τη λήψη αποφάσεων.
Η προσδοκία της ανταμοιβής ως οδηγός της συμπεριφοράς
Εδώ και χρόνια γνωρίζουμε ότι η προοπτική ανταμοιβής αυξάνει την ταχύτητα και την ακρίβεια της αντίδρασής μας. Ωστόσο, λίγες μελέτες έχουν καταφέρει να διαχωρίσουν τις επιμέρους διαδικασίες προσοχής που εμπλέκονται: την ευαισθησία (δηλαδή, την ικανότητα ανίχνευσης αλλαγών) και την προκατάληψη απόφασης (δηλαδή, την τάση να επιλέγεις μία απάντηση με βάση την ανταμοιβή). Για να ερευνήσουν αυτές τις διαφορές, οι ερευνητές σχεδίασαν ένα έξυπνο πείραμα με τη συμμετοχή 24 ατόμων, τα οποία εκτελούσαν δύο διαφορετικά γνωστικά τεστ.
Μέρος 1: Ανταμοιβή και Ευαισθησία
Στο πρώτο σκέλος του πειράματος, οι συμμετέχοντες κοιτούσαν μια οθόνη που εμφάνιζε δύο εικόνες τύπου Gabor (ασπρόμαυρες ρίγες που χρησιμοποιούνται στην έρευνα προσοχής). Μετά από 200 χιλιοστά του δευτερολέπτου, οι εικόνες τρεμόπαιζαν, και ενδεχομένως άλλαζε ελαφρώς η γωνία τους. Οι συμμετέχοντες έπρεπε να εντοπίσουν την αλλαγή. Η “παγίδα” του πειράματος ήταν ότι οι ανταμοιβές (σε μορφή πόντων/χρημάτων) ήταν σταθερές στη μία πλευρά της οθόνης και μεταβλητές στην άλλη.
Έτσι, οι συμμετέχοντες μάθαιναν με τον χρόνο να εστιάζουν την προσοχή τους στην πλευρά με τις περισσότερες πιθανότητες ανταμοιβής. Αποτέλεσμα; Οι συμμετέχοντες εμφάνισαν μεγαλύτερη οπτική ευαισθησία και εστίασαν το βλέμμα τους στην πιο “πολύτιμη” πλευρά. Όμως, δεν άλλαξαν την απόφασή τους ελαφρά – η προκατάληψη τους παρέμεινε σταθερή.
Μέρος 2: Ανταμοιβή και Προκατάληψη
Στο δεύτερο μέρος του πειράματος, η διαφορά εντοπιζόταν στο σύστημα με ανταμοιβή για την απόκριση “Ναι” ή “Όχι” — δηλαδή, για το αν πίστευαν ότι υπήρξε αλλαγή ή όχι. Η πλευρά με την υψηλότερη ανταμοιβή για το “Ναι” έκανε τους συμμετέχοντες πιο πιθανό να επιλέξουν αυτή την απάντηση, ακόμα και όταν δεν υπήρχε αλλαγή. Αξιοσημείωτο ήταν πως, ενώ η προκατάληψη απόφασης άλλαξε, δεν παρατηρήθηκαν αλλαγές στα πρότυπα προσοχής του εγκεφάλου. Δηλαδή, τα εγκεφαλικά σήματα και οι κινήσεις των ματιών που συνδέονται με την προσοχή δεν ενεργοποιήθηκαν, σε αντίθεση με το πρώτο τεστ.
Ευαισθησία και προκατάληψη: δύο διαφορετικά κυκλώματα
Τα ευρήματα της μελέτης αποκαλύπτουν ότι η ευαισθησία και η προκατάληψη ρυθμίζονται από διαφορετικά νευρωνικά κυκλώματα, το καθένα επηρεαζόμενο με διαφορετικό τρόπο από την προσδοκία ανταμοιβής. Η ευαισθησία φαίνεται να σχετίζεται στενά με τα αισθητηριακά κέντρα προσοχής, ενώ η προκατάληψη συνδέεται περισσότερο με κέντρα λήψης αποφάσεων στον εγκέφαλο.
Πρακτικές εφαρμογές
Αυτή η διαφοροποίηση έχει σημαντικές επιπτώσεις στη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της ψυχολογίας. Για παράδειγμα, μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση της παρορμητικότητας ή του εθισμού, όπως στη χαρτοπαιξία, όπου η ανταμοιβή, η προσοχή και η λήψη απόφασης αλληλεπιδρούν πολύπλοκα. «Μελέτες όπως αυτή μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα πώς οι άνθρωποι παίρνουν ρίσκα υπό αβεβαιότητα, αλλά και να σχεδιάσουμε παρεμβάσεις για εθιστικές συμπεριφορές», σημειώνει ο καθηγητής Sridharan.
Το να εντοπίζουμε το πιο ώριμο φρούτο δεν είναι απλώς θέμα ενστίκτου. Είναι αποτέλεσμα εξελιγμένων γνωστικών διεργασιών που συνδυάζουν προσοχή, ανταμοιβή και απόφαση. Αυτή η νέα μελέτη αποδεικνύει ότι αυτές οι διαδικασίες είναι διακριτές αλλά αλληλένδετες, και η κατανόησή τους ανοίγει νέους δρόμους για την επιστήμη του εγκεφάλου και της συμπεριφοράς.
Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!