Η ψηφιακή επανάσταση εξελίσσεται με ταχύτητα που καμία προηγούμενη τεχνολογική αλλαγή δεν είχε γνωρίσει. Σε αυτό το νέο περιβάλλον, τα παιδιά και οι έφηβοι βρίσκονται στην πρώτη γραμμή ενός άτυπου κοινωνικού και γνωστικού πειράματος, του οποίου τις συνέπειες μόλις αρχίζουμε να κατανοούμε. Παράλληλα, οι διαγνώσεις της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) αυξάνονται διεθνώς, εγείροντας το ερώτημα κατά πόσο η εντατική χρήση ψηφιακών μέσων — και ειδικά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης — μπορεί να συμβάλλει σε αυτή την τάση.
Η αύξηση της ΔΕΠΥ και το ψηφιακό περιβάλλον
Η ΔΕΠΥ αποτελεί νευροαναπτυξιακή διαταραχή με βασικά χαρακτηριστικά την απροσεξία και την υπερκινητικότητα. Αν και είναι γνωστό ότι έχει ισχυρό γενετικό υπόβαθρο, η έκφρασή της επηρεάζεται από το περιβάλλον. Τις τελευταίες δεκαετίες, το περιβάλλον αυτό έχει αλλάξει ριζικά. Τα παιδιά περνούν πλέον σημαντικό μέρος της καθημερινότητάς τους σε ψηφιακούς χώρους, όπου κυριαρχούν η ταχύτητα, η εναλλαγή ερεθισμάτων και η συνεχής ειδοποίηση. Η σύμπτωση της εξάπλωσης των κοινωνικών δικτύων με την άνοδο των διαγνώσεων ΔΕΠΥ δεν αποδεικνύει αιτιότητα, αλλά καθιστά τη διερεύνηση αναγκαία.
Τι δείχνουν τα δεδομένα από μακροχρόνιες μελέτες
Σε μεγάλη διαχρονική μελέτη που παρακολούθησε περισσότερα από 8.000 παιδιά από την ηλικία των 10 έως περίπου τα 14 έτη, εξετάστηκε η σχέση μεταξύ διαφορετικών μορφών χρήσης οθονών και των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ. Η χρήση χωρίστηκε σε τρεις βασικές κατηγορίες: παιχνίδια, παρακολούθηση βίντεο και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το βασικό εύρημα ήταν ότι μόνο η χρήση κοινωνικών δικτύων συσχετίστηκε με σταδιακή αύξηση της απροσεξίας με την πάροδο του χρόνου. Ούτε τα παιχνίδια ούτε τα βίντεο εμφάνισαν αντίστοιχη συσχέτιση, ενώ η υπερκινητικότητα δεν επηρεάστηκε σε καμία κατηγορία.
Η κατεύθυνση της σχέσης και ο ρόλος της προσοχής
Ένα κρίσιμο στοιχείο της ανάλυσης ήταν ο έλεγχος της κατεύθυνσης της σχέσης. Εξετάστηκε αν τα παιδιά με υψηλότερα επίπεδα απροσεξίας ήταν πιο πιθανό να χρησιμοποιούν περισσότερο τα κοινωνικά δίκτυα. Τα δεδομένα δεν υποστήριξαν αυτή την υπόθεση. Αντίθετα, η αυξημένη χρήση κοινωνικών δικτύων προέβλεπε μεγαλύτερη απροσεξία στο μέλλον. Το αποτέλεσμα αυτό παρέμεινε σταθερό ακόμη και όταν λήφθηκαν υπόψη παράγοντες όπως ο γενετικός κίνδυνος για ΔΕΠΥ και το οικογενειακό εισόδημα.
Πιθανοί γνωστικοί μηχανισμοί
Οι ακριβείς μηχανισμοί μέσω των οποίων τα κοινωνικά δίκτυα επηρεάζουν την προσοχή δεν έχουν αποσαφηνιστεί πλήρως. Ωστόσο, από γνωστική νευροεπιστημονική σκοπιά, τα κοινωνικά δίκτυα διαφέρουν ποιοτικά από άλλες ψηφιακές δραστηριότητες. Δεν περιορίζονται σε συγκεκριμένες χρονικές συνεδρίες, αλλά διαπερνούν ολόκληρη την ημέρα, εισάγοντας συνεχείς διακοπές της προσοχής. Ακόμη και η προσδοκία μιας ειδοποίησης μπορεί να λειτουργήσει ως νοητικός περισπασμός, μειώνοντας την ικανότητα διατήρησης εστίασης στο παρόν έργο.
Ατομική επίδραση και πληθυσμιακές συνέπειες
Σε ατομικό επίπεδο, η επίδραση της χρήσης κοινωνικών δικτύων στην απροσεξία είναι σχετικά μικρή. Δεν αρκεί, από μόνη της, για να μετατρέψει ένα παιδί με φυσιολογική προσοχή σε άτομο με κλινική ΔΕΠΥ. Ωστόσο, σε επίπεδο πληθυσμού, ακόμη και μικρές μετατοπίσεις του μέσου όρου μπορούν να έχουν μεγάλες συνέπειες. Αν ο συνολικός πληθυσμός των παιδιών γίνει ελαφρώς πιο απρόσεκτος, περισσότεροι θα υπερβούν τα διαγνωστικά όρια, οδηγώντας σε σημαντική αύξηση των διαγνώσεων.
Ρυθμιστικές παρεμβάσεις και το μέλλον
Η ραγδαία αύξηση της χρήσης κοινωνικών δικτύων τα τελευταία 15–20 χρόνια είναι αδιαμφισβήτητη. Πολλοί έφηβοι περνούν πλέον περίπου πέντε ώρες την ημέρα συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο, κυρίως μέσω αυτών των πλατφορμών. Οι υπάρχοντες ηλικιακοί περιορισμοί συχνά παρακάμπτονται εύκολα. Η πρόσφατη πρωτοβουλία της Αυστραλίας να επιβάλει αυστηρό έλεγχο ηλικίας άνω των 16 ετών αποτελεί ένα ενδιαφέρον φυσικό πείραμα δημόσιας πολιτικής. Τα αποτελέσματά του ενδέχεται να καθορίσουν αν και πώς άλλες χώρες θα πρέπει να κινηθούν προς παρόμοιες ρυθμίσεις.
Το ζήτημα της προσοχής στα παιδιά δεν αφορά μόνο την ατομική ευθύνη, αλλά τον σχεδιασμό των ψηφιακών οικοσυστημάτων στα οποία μεγαλώνουν. Η κατανόηση και η ρύθμιση αυτών των παραγόντων ίσως αποδειχθούν κρίσιμες για τη γνωστική υγεία των επόμενων γενεών.
Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!